Agresja to jedno z najczęściej omawianych zagadnień w kontekście zdrowia psychicznego, relacji międzyludzkich i wychowania dzieci. Każdy z nas czasami zachowuje się agresywnie, w niektórych sytuacjach zachowania agresywne są uzasadnione, np. kiedy jesteśmy zmuszeni bronić siebie lub kogoś bliskiego. Warto pamiętać jednak, że problem pojawia się wtedy, gdy agresja staje się dominującą odpowiedzią na frustrację lub trudne emocje, co może prowadzić do destrukcyjnych zachowań.
Czym jest agresja?
Nie jest oczywiste, co agresją jest, a co nie. W jednym z naszych postów na Instagramie wymieniliśmy następujące zachowania agresywne: obrażanie się, ironiczne komentarze, nieprzyjemne żarty, plotkowanie, karanie ciszą, subtelne poniżanie, wzdychanie i przewracanie oczami, zawstydzające uwagi. Post wzbudził wiele kontrowersji. Niektóre z komentarzy, które się pod nim pojawiły to: “Bzdury, kto tę definicję wymyślił i co ma na celu?”, “Wychodzi na to, że nic nie można robić”, “To już nie wolno się obrazić, bo zaczną uważać człowieka za agresora”. To jak to w końcu jest z tą agresją? Czy np. karanie ciszą nią jest? Otóż, jeżeli nie odzywasz się do kogoś po to, żeby ten ktoś cierpiał, odczuwał dyskomfort, wówczas jest to zachowanie agresywne. Agresja to zespół zachowań, które mają na celu wyrządzenie szkody fizycznej, psychicznej lub emocjonalnej innym osobom, zwierzętom lub przedmiotom. Jeśli ktoś krzywdzi drugą osobę nieświadomie lub bez intencji wyrządzenia szkody, nie jest to uważane za agresję w sensie psychologicznym. Kluczowym elementem definicji agresji jest świadoma intencja skrzywdzenia drugiej osoby. Działania, które powodują krzywdę, ale są niezamierzone, mogą być bolesne lub szkodliwe, jednak w psychologii nie są klasyfikowane jako agresja. Mogą być raczej wynikiem nieporozumienia, braku umiejętności społecznych, niewiedzy czy nieumyślnego zachowania. Agresja wymaga celowego działania mającego na celu zadanie cierpienia lub szkody. Dlatego też, jeżeli nie odzywasz się do kogoś, ponieważ czujesz się zraniony i potrzebujesz się zdystansować, żeby się ochronić – nie jest to agresja, niezależnie od tego, jakie emocje wywołuje to nieodzywanie się w drugiej stronie.
Agresja według Freuda
Skąd się bierze agresja?
Przyczyn agresji może być bardzo wiele, mogą być zróżnicowane. Niektóre z kluczowych czynników to:
1. Biologiczne podłoże agresji. Badania naukowe pokazują, że za agresję mogą odpowiadać różne procesy biologiczne, takie jak poziom hormonów (szczególnie testosteronu) oraz struktury mózgowe, jak ciało migdałowate, znane również jako amygdala, które odgrywa kluczową rolę w regulacji emocji, w tym agresji. Neurobiologiczne badania wskazują także, że niski poziom serotoniny może być związany z impulsywnymi i agresywnymi zachowaniami. U niektórych osób agresja może mieć silniejsze podłoże genetyczne, co sprawia, że są bardziej podatne na zachowania agresywne.
2. Czynniki środowiskowe. Środowisko, w którym dorastamy, ma kluczowe znaczenie dla kształtowania naszych reakcji emocjonalnych, w tym agresji. Dzieci, które dorastają w rodzinach, gdzie przemoc i agresja są częstymi sposobami rozwiązywania konfliktów, często przejmują te wzorce zachowań. Również trudne warunki życiowe, jak brak wystarczających środków materialnych, przemoc domowa czy brak stabilności emocjonalnej, mogą prowadzić do agresji. Stres, presja społeczna i frustracje codziennego życia także mogą przyczyniać się do wybuchów agresji.
3. Psychologiczne źródła agresji. Z perspektywy psychologicznej agresja często wynika z trudności w radzeniu sobie z negatywnymi emocjami, takimi jak złość, frustracja, lęk czy bezradność. Osoby, które nie potrafią skutecznie radzić sobie z emocjami, mogą sięgać po agresję jako mechanizm obronny. Często u podstaw agresji leży poczucie zagrożenia, niska samoocena, potrzeba kontrolowania sytuacji lub ludzi, a także traumatyczne doświadczenia z przeszłości.
4. Popkultura. Media, gry komputerowe oraz filmy pełne przemocy mogą również wpływać na naszą percepcję agresji, normalizując ją lub wzmacniając nieodpowiednie wzorce zachowań.
Jakie są rodzaje agresji?
Agresja nie zawsze wygląda tak samo. Możemy wyróżnić kilka podstawowych rodzajów agresji, które różnią się pod względem sposobu, w jaki się wyrażają oraz motywacji, która za nimi stoi:
Agresja fizyczna. To najbardziej oczywista forma agresji, która objawia się przemocą fizyczną – uderzeniem, kopnięciem, szarpnięciem lub jakąkolwiek inną formą bezpośredniego ataku na ciało drugiej osoby. Jest to najłatwiejszy do rozpoznania rodzaj agresji, ponieważ pozostawia widoczne ślady i ma natychmiastowe konsekwencje.
Agresja słowna. Agresja słowna to forma agresji, która objawia się poprzez obraźliwe, poniżające lub groźne słowa. Chociaż nie pozostawia fizycznych śladów, może mieć bardzo negatywny wpływ na zdrowie psychiczne osoby, która jej doświadcza. Wyzwiska, krzyki, złośliwe komentarze to tylko niektóre formy tej agresji.
Agresja pasywna. To forma agresji, w której osoba nie wyrażą otwarcie swoich negatywnych emocji, lecz okazuje je w subtelny sposób – np. poprzez unikanie obowiązków, opóźnianie działań, ignorowanie potrzeb innych, cyniczne uwagi. Osoby stosujące agresję pasywną mogą wydawać się spokojne, ale ich działania mają na celu wywołanie frustracji u innych.
Agresja instrumentalna. To agresja, której celem nie jest wyrażenie gniewu, ale osiągnięcie konkretnego celu. Może to być zdobycie władzy, pieniędzy lub wpływów. Osoba stosująca agresję instrumentalną działa zimno i kalkuluje swoje działania, aby uzyskać korzyści.
Agresja impulsywna. Ten typ agresji pojawia się nagle, jako odpowiedź na intensywne emocje, które osoba nie jest w stanie kontrolować. Agresja impulsywna często wiąże się z brakiem umiejętności radzenia sobie ze stresem i frustracją.
Agresja u dorosłych
Agresja u dorosłych może przybierać różne formy, od subtelnych form agresji pasywnej po jawne akty przemocy. U dorosłych agresja często wynika z nieumiejętności radzenia sobie ze stresem, frustracją, gniewem czy niepewnością. Problemy w relacjach interpersonalnych, presja zawodowa czy trudne doświadczenia życiowe mogą wywoływać reakcje agresywne.
W relacjach partnerskich agresja może przyjmować formę przemocy fizycznej, słownej lub psychologicznej. Osoby, które mają trudności z wyrażaniem emocji w sposób asertywny, mogą sięgać po agresję jako formę kontrolowania drugiej osoby lub wyrażania swojej frustracji.
W miejscu pracy agresja może przejawiać się w postaci mobbingu, manipulacji czy niezdrowej rywalizacji. Niekiedy osoby na wyższych stanowiskach używają swojej władzy, aby wywołać lęk lub podporządkować sobie innych, co również jest formą agresji.
Agresja u dzieci
Agresja u dzieci ma inne przyczyny i przejawy niż u dorosłych. W przypadku najmłodszych dzieci agresja często wynika z braku umiejętności radzenia sobie z emocjami lub komunikowania swoich potrzeb. Dzieci, które nie potrafią jeszcze dobrze mówić, mogą używać agresji fizycznej (np. uderzanie, gryzienie) jako sposobu na zdobycie uwagi lub zaspokojenie swoich potrzeb.
U starszych dzieci agresja może być wyrazem frustracji, braku zrozumienia lub konfliktów z rówieśnikami. Często dzieci, które doświadczają przemocy w domu, przenoszą agresywne zachowania na inne dzieci w szkole lub na placu zabaw.
Warto podkreślić, że niektóre dzieci wykazują większą skłonność do agresji z powodu zaburzeń emocjonalnych, takich jak ADHD, zaburzenia opozycyjno-buntownicze czy lęk separacyjny. W takich przypadkach interwencja psychologiczna może być niezbędna, aby nauczyć dziecko zdrowych sposobów radzenia sobie z emocjami.
Autoagresja
Agresja zwykle kojarzy nam się z wyrządzaniem krzywdy drugiej jednostce, natomiast nie zawsze musi tak być. Autoagresja, np. samookaleczenie, to forma przemocy skierowanej przez osobę przeciwko sobie. Podobnie jak w przypadku agresji stosowanej przeciwko innym, może przyjmować różnorodne formy, od fizycznego ranienia własnego ciała, jak cięcia czy poparzenia, po działania emocjonalne, takie jak negatywne myśli o sobie, prowadzące do chronicznego poczucia bezwartościowości. Autoagresja często jest wynikiem trudnych emocji, których jednostka nie potrafi wyrazić w inny sposób, stąd też pełni funkcję mechanizmu radzenia sobie z bólem psychicznym. Osoby zmagające się z tym problemem nierzadko odczuwają tymczasową ulgę po zadaniu sobie bólu, jednak długofalowe skutki mogą być poważne, zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Warto podkreślić, że autoagresja nie zawsze oznacza chęć odebrania sobie życia, jednak stanowi poważny sygnał o potrzebie pomocy psychologicznej.
Jak sobie radzić z agresją?
Radzenie sobie z agresją wymaga zaangażowania, zrozumienia własnych emocji oraz nauki nowych umiejętności. Oto kilka kluczowych strategii:
- Zwiększanie świadomości emocji.
Świadomość emocji umożliwia zidentyfikowanie, co czujemy w danym momencie, zanim emocje eskalują do poziomu, w którym prowadzą do agresji. Gdy osoba jest świadoma, że odczuwa gniew, frustrację czy lęk, może szybciej zareagować w sposób konstruktywny, zamiast impulsywnie wybuchać. - Techniki relaksacyjne.
Techniki takie jak głębokie oddychanie, medytacja, progresywna relaksacja mięśni czy ćwiczenia fizyczne mogą pomóc w uspokojeniu organizmu i zmniejszeniu napięcia przed wybuchem agresji. - Asertywna komunikacja.
Nauka wyrażania swojego zdania w sposób spokojny, ale stanowczy, jest kluczem do unikania agresywnych reakcji. Agresja jest niekiedy odpowiedzią na przekraczanie granic, stanowi sposób obrony. Warto pilnować swoich granic na bieżąco, aby nie gromadzić w sobie rosnącej frustracji spowodowanej przekroczeniami innych względem nas. Asertywność pozwala na wyrażenie swoich emocji bez atakowania innych. - Udział w psychoterapii.
Psychoterapia pomaga zrozumieć przyczyny agresywnych zachowań, które mogą wynikać z przeszłych traum, tłumionych emocji, frustracji czy braku umiejętności radzenia sobie ze stresem.
Ponadto w trakcie terapii osoby uczą się świadomego rozpoznawania i regulowania swoich emocji.
Proces terapeutyczny wspiera także wyrażanie emocji w konstruktywny sposób. - Rozwijanie zdrowych relacji.
Praca nad budowaniem zdrowych relacji opartych na wzajemnym szacunku i zrozumieniu pomaga zmniejszyć agresję w kontaktach z innymi. Wsparcie bliskich osób oraz otwartość na ich sugestie może być kluczowa w procesie zmiany zachowań.
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Podsumowanie
Agresja to złożone zjawisko, które może mieć wiele przyczyn, od biologicznych po środowiskowe. Ważne jest, aby rozumieć, że agresja sama w sobie nie jest zawsze czymś złym – to naturalna reakcja na frustrację czy zagrożenie. Kluczem jest jednak umiejętność radzenia sobie z tymi emocjami w sposób konstruktywny, który nie prowadzi do krzywdzenia innych, ani siebie.
Rozpoznanie źródeł swojej agresji, praca nad kontrolowaniem emocji oraz rozwijanie zdrowych relacji to kluczowe elementy radzenia sobie z agresją. Warto korzystać z wsparcia psychoterapeutów, którzy pomogą w nauce nowych umiejętności oraz radzeniu sobie z trudnymi emocjami. Dzięki temu możemy żyć w bardziej harmonijny sposób, lepiej radząc sobie z wyzwaniami codziennego życia.
Mogą Cię także zainteresować inne nasze artykuły:
Jak wyznaczać granice? | Widoki – Twoja Psychoterapia (widokipsychoterapia.pl)
Jak rozwijać empatię? Rola empatii w relacjach międzyludzkich | Widoki – Twoja Psychoterapia (widokipsychoterapia.pl)
Odwiedź nas również na Facebooku: Widoki – Twoja Psychoterapia | Warsaw | Facebook oraz Instagramie: Widoki – Twoja Psychoterapia • Psychoterapia Warszawa (@widoki_twoja_psychoterapia) • Zdjęcia i filmy na Instagramie
