Rola ojca w wychowaniu dziecka w ostatnich kilkunastu latach bardzo się zmieniła. W wielu współczesnych rodzinach ojciec aktywnie uczestniczy w życiu domowym, w tym w procesie wychowywania dzieci. Nikogo już nie dziwi widok ojca spacerującego z wózkiem lub spędzającego czas z dzieckiem na placu zabaw. Ojciec nie jest już jedynie „głową” rodziny, jej żywicielem i surowym wychowawcą. Relacja z ojcem ma istotny wpływ na funkcjonowanie dziecka i jego rozwój.
Rola ojca w wychowaniu dziecka
Miłość ojcowska różni się znacznie od miłości matczynej, która jest miłością bezwarunkową. Dziecko nie musi na nią zasłużyć. Jest ponadto miłością wrodzoną, stąd też mówimy o instynkcie macierzyńskim. Miłość ojcowska natomiast zależy od zachowania się dziecka. Ojciec ma pewne oczekiwania wobec dziecka, co ma zagwarantować prawidłowy rozwój dziecka i przygotować je jak najlepiej do dorosłego życia. Miłość ojca jest dla dziecka niejako inspiracją i wezwaniem do pracy nad sobą,
do nieustannego rozwoju. „Ojciec spełnia rolę mistrza przez to, iż z jednej strony kształtuje osobowość dziecka: uwrażliwia jego sumienie, uczy uczciwości, odpowiedzialności, rozeznania wewnętrznego, sprawiedliwego i prawego traktowania ludzi, z drugiej strony zaś uczy sztuki życia w świecie; wyprowadza dziecko z domu, otwiera przed nim świat, uczy sztuki
rozeznania i orientacji w świecie” (Kozak, 2006: 26).Ojciec staje się wsparciem dla swego dziecka w różnych dziedzinach życia, niezależnie od jego płci. Jest dla niego wzorem do naśladowania. Ponadto dostarcza on dziecku bodźców do rozwoju społecznego, których matka nie może zaoferować, gdyż nie posiada wspólnych z ojcem cech osobowości, odpowiadających za ten właśnie rozwój. Są one przydatne dziecku, zarówno chłopcu jak i dziewczynce, jako wzorzec. Chłopiec, spędzając czas z ojcem, uczy się męskich zachowań, identyfikując je z własną płcią. Dziewczynka zaś na podstawie obserwacji postępowania ojca wobec matki, kształtuje swój stosunek do płci przeciwnej.
Postawa ojca a funkcjonowanie dziecka
Wojciechowska-Charlak w swojej pracy pt.: „Rodzina jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze” przedstawia, jaka jest rola ojca w wychowaniu dziecka, opisując typy postaw ojcowskich wobec dzieci oraz ich związek z efektami wychowania:
- akceptacja dziecka wpływa korzystnie na jego uspołecznienie;
- postawa wymagająca przeszkadza dziecku w nawiązywaniu wszelkich kontaktów międzyosobowych, w szczególności zaś uczuciowych;
- odrzucenie dziecka wywołuje u niego trudności w przystosowaniu się do otoczenia, nadmierną pobudliwość, brak koncentracji, obniżoną odporność psychiczną; u córek można zaobserwować ponadto rozwój tendencji introwertycznych;
- postawa unikająca kontaktu z dzieckiem może być u nich przyczyną niestałości w uczuciach, niezdolności nawiązywania więzi uczuciowych, nieufności, bojaźliwości w stosunku do innych ludzi, braku wytrwałości w dążeniu do celu i koncentracji w nauce, czy też nadmiernej konfliktowości; dziewczynki, wobec których ojciec przejawia taką postawę, przesadnie dbają o swój wygląd, nawiązują wciąż nowe znajomości, gdyż nie są zdolne do trwałych uczuć;
- nadmierne wymagania wobec dziecka spowodować mogą u dzieci brak wiary w siebie, niepewność, lękliwość, uległość, nadmierną pobudliwość, brak koncentracji, problemy w nauce i przystosowaniu społecznym;
- postawa ochraniająca, przejawiana przez ojca wobec córki, może być przyczyną nadmiernej nerwowości, zawziętości i agresywności co prowadzi do braku zaradności, niezależności i samodzielności;
- nadmierna koncentracja „może powodować infantylizm (opóźnienie dojrzałości emocjonalnej), opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, brak inicjatywy, niezdarność życiową, zależność od ojca, ustępliwość, lub też przeciwnie – nadmierną pewność siebie, poczucie większej wartości, zuchwalstwo, awanturniczość, tyranizowanie rodziców, egoistyczne i wymagające nastawienie.
Skutki nieobecności ojca
Nieobecność ojca – fizyczna lub emocjonalna spowodować może negatywne skutki w procesie rozwoju dziecka. Niewłaściwa relacja z ojcem lub jej brak może niekorzystnie wpływać na kształtowanie się dzieci obojga płci. Negatywne skutki nieobecności ojca mogą manifestować się przez aspołeczne lub też agresywne zachowania, zaniżoną samoocenę, nasilone postawy lękowe, niewłaściwe przystosowanie społeczne. Dzieci wychowujące się bez ojca mają mniejsze umiejętności funkcjonowania w grupach społecznych. Brak ojca może wpływać także na rozwój psychoseksualny dziecka. Warto jednak podkreślić, że brak ojca czy niewłaściwa z nim relacja nie zawsze musi oznaczać pojawienie się trudności w funkcjonowaniu społeczno-emocjonalnym w życiu dorosłym. Ważne są cechy osobowości, charakteru dziecka, jego zasoby wewnętrzne i zewnętrzne, różnorodne doświadczenia, znaczenie, jakie dziecko, a potem nastolatek i dorosły, nada temu faktowi. Sytuacja psychologiczna osób, które wychowywały się bez ojca, może być lepsza niż tych, które miały ojca, ale z pewnych powodów (np. rozwód, porzucenie rodziny) nie mieszkał on razem ze swoimi dziećmi. Ogromny wpływ na powstawanie obrazu ojca ma w obu sytuacjach matka. Może ona zapraszać dzieci do idealizowania nieżyjącego ojca, a w innej sytuacji – wpływać na powstanie narracji o ojcu jako o kimś, kto jest nieodpowiedzialny, nie kocha rodziny itd. W związku z tym dziecko może doświadczać rozmaitych emocji – od tęsknoty za ojcem do silnej niechęci, a nawet nienawiści. Powstała opowieść o ojcu i przeżywane uczucia mają wpływ np. na późniejsze wchodzenie w bliskie relacje. Jeżeli ojciec – pierwszy ważny mężczyzna w życiu chłopca lub dziewczynki, jest postrzegany zdecydowanie negatywnie, może to skutkować u kobiet lękiem przed wchodzeniem w bliskie relacje („bo mężczyźni krzywdzą”). Długotrwale przeżywana tęsknota za ojcem może prowadzić do wchodzenia w relacje, w których partner ma niejako zastąpić ojca (może być starszy albo po prostu bardzo opiekuńczy, skupiony na partnerce).
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Rola ojca w wychowaniu dziecka – co jest ważne?
Steve biddulph w swojej książce pt.: „Wychowanie chłopców. Jak pomóc chłopcom wyrosnąć na szczęśliwych mężczyzn” podpowiada, co jest ważne, aby być wystarczająco dobrym tatą.
- Zacznij wcześnie. Zaangażuj się już w okresie ciąży – rozmawiajcie z partnerką o swoich nadziejach i planach względem dziecka. Jeśli taka będzie Wasza wspólna decyzja, bądź obecny przy porodzie. Od samego początku włączaj się w opiekę nad niemowlęciem. To kluczowy okres w budowie relacji. Nawet, jeśli Twoja kariera zawodowa wiele od Ciebie wymaga, skorzystaj z weekendów i wakacji, by zanurzyć się w świat dziecka. Nie zgadzaj się, by uważano Cię za niezdarę, bo nie umiesz opiekować się dzieckiem – nie poddawaj się, proś o pomoc i radź się matki dziecka oraz innych doświadczonych przyjaciół. Bądź dumny ze swoich umiejętności.
- Znajdź czas. To podstawa. Pracując zbyt długo nie odniesiesz sukcesu jako rodzic. Ojcowie muszą wracać do domu na tyle wcześnie, by móc uczyć dzieci, wyjaśniać im wszystko przy każdej okazji, łaskotać je, bawić się i śmiać razem z nimi.
- Okazuj uczucia. Przytulanie, obejmowanie, łaskotanie i zapasy „na niby” mogą pojawić się w zabawach aż do czasu, kiedy dziecko dorośnie. Postaraj się także o łagodniejsze formy interakcji – opowiadanie i czytanie bajek, wspólne rozmowy, śpiewanie lub granie. Mów dzieciom, jakie są wspaniałe, piękne, twórcze i inteligentne (powtarzaj to często i mów szczerze). Jeśli Twoi rodzice nie byli wzorem w okazywaniu uczuć, musisz się tego sam nauczyć.
- Rozchmurz się. Ciesz się dziećmi. Przebywanie z nimi podyktowane poczuciem winy lub obowiązku jest niewiele warte. Eksperymentuj i szukaj zajęć, które interesują i Ciebie i dzieci. Zdejmij z nich „presję osiągnięć”, ale nalegaj, by pomagały w domu. Ogranicz ich zajęcia pozaszkolne lub treningi sportowe, aby miały czas po prostu „być”. Przestańcie wszędzie gonić. Znajdźcie czas na spacery i rozmowy. Niezależnie od tego, co robicie, unikaj zbytniej rywalizacji, wykraczającej poza dobrą zabawę. Stale ucz dzieci wszystkiego, co wiesz.
- Zdobądź się na powagę. Zaangażuj się w podejmowanie decyzji, pilnowanie odrabiania pracy domowej i wykonywania obowiązków w domu. Opracuj takie zasady dyscypliny, które są skuteczne i odpowiednie do wieku dziecka. Wymagaj szacunku, słuchaj i bierz pod uwagę ich uczucia. Rozmawiaj z partnerką o ogólnej sytuacji. Zespołowe rodzicielstwo może wzbogacić więzi między wami.
Nam mężczyznom wydaje się, że musimy być na wszystko przygotowani; albo, co gorsza, że jest z nami coś nie tak, jeżeli nie wiemy, co robić. Tymczasem rodzicielstwo w dużej mierze polega na improwizacji. W ten sposób się uczymy. Dzieci wciąż się zmieniają, poza tym każde jest inne i tylko metoda prób i błędów pozwoli nam w końcu znaleźć właściwe rozwiązanie. Sztuka polega na tym, aby mieć oczy szeroko otwarte i dostrzegać, co się sprawdza, a co warto zmienić. Steve Biddulph
Może Cię także zainteresować: Jak być dobrym rodzicem? | Widoki – Twoja Psychoterapia (widokipsychoterapia.pl), Jak zwiększyć poczucie własnej wartości? – Widoki Psychoterapia
Podglądaj nas także na facebooku: Widoki – Twoja Psychoterapia | Facebook
