Zaburzenia odżywiania to grupa poważnych zaburzeń psychicznych. Niektóre z nich, jeżeli są nieleczone, mogą prowadzić do znacznego osłabienia organizmu i wielu chorób. W ostatnich dwudziestu latach nastąpił znaczny wzrost liczby zachorowań na zaburzenia odżywiania. Związane jest to ze zmianami społeczno-kulturowymi, a w tym – promowaniem w mediach bardzo szczupłej sylwetki. W artykule przedstawiamy dwa rodzaje zaburzeń odżywiania – anoreksję i bulimię, wskazujemy możliwe przyczyny ich powstawania. Opisujemy także, jakie są objawy poszczególnych zaburzeń i jak je leczyć.
Zaburzenia odżywiania – co to jest?
Zaburzenia odżywiania nie występują w krajach, w których panuje głód, ale są piętnem kultury zachodniej, konsekwencją presji społecznej, która propaguje kult ciała. We współczesnej kulturze daje się zaobserwować zderzenie dwóch tendencji: z jednej strony społeczeństwa zostają zarzucone różnymi produktami żywnościowymi, z drugiej zaś strony promowane jest
bycie szczupłym. Te dwa sprzeczne przesłania nakazują współczesnemu człowiekowi korzystanie z dostępnych dóbr, które mogą się przyczynić do jego lepszego samopoczucia, a jednocześnie nakazują zwiększenie samokontroli nad tym, co się je i jak się je. Jednak nie każdy człowiek jest w stanie się z tym zmierzyć, a prędzej czy później decyduje się na kontrolowanie swojej
diety, co na początku może przejawiać się w rezygnacji z kalorycznych potraw, w ograniczaniu słodyczy, w uprawianiu sportu, a w dalszej konsekwencji może przyjąć bardziej groźne dla zdrowia i życia formy: anoreksji, bulimii czy ortoreksji. Zaburzenia odżywiania występują pod postacią zaburzeń łaknienia mających podłoże psychiczne. Anomalie te dotyczą sposobu przyjmowania pokarmu, jego ilości, częstości spożywanych posiłków oraz wyboru rodzaju pożywienia. Nieprawidłowości te dotyczą także odczuć i przeżyć związanych z przyjmowaniem pokarmu. Zaburzenia odżywiania mają bardzo poważne konsekwencje dla całego organizmu. Mogą prowadzić do śmierci. Dezorganizują życie, sprawiają, że chora osoba czuje się, jak w pułapce. Anoreksja i bulimia występują przede wszystkim u kobiet. Są to jedyne zaburzenia psychiczne, których występowanie jest tak wyraźnie skorelowane z płcią. Największe nasilenie zaburzeń odżywiania przypada na wiek dorastania. Wówczas młoda osoba musi się zmierzyć z ogromem wymagań na różnych płaszczyznach. Jednak zaburzenia te występują w różnych grupach wiekowych.
Zaburzenia odżywiania – przyczyny
Tak, jak w przypadku wielu trudności, przyczyna powstania zaburzeń odżywiania jest wieloczynnikowa i złożona. Z rozwojem anoreksji i bulimii wiążą się niektóre cechy osobowości. Wśród nich wymienia się: perfekcjonizm ze skłonnością do zachowań obsesyjno-kompulsywnych, bardzo wysoki poziom aspiracji oraz wysoki poziom tłumionej agresji. Cechy, wiązane z powstawaniem bulimii to impulsywność i labilność emocjonalna. Wskazuje się także, że w powstawaniu anoreksji znaczenie mają pewne czynniki rodzinne. Sztywność relacji wewnątrzrodzinnych, brak sposobu na rozwiązywanie konfliktów, posługiwanie się w relacjach rodzic-dziecko nadmiernym wiązaniem oraz blokowanie procesu uzyskiwania autonomii przez nastolatkę. Odchudzanie może hamować rozwój i pozwala unikać konfliktów rodzinnych związanych z dojrzewaniem. Badania nad rolą rodziny w bulimii nie wykazały tak wielu nieprawidłowości, jak w przypadku anoreksji. Rodzinne czynniki ryzyka to przede wszystkim chaotyczny model funkcjonowania wewnątrz rodziny, występowanie w rodzinie uzależnienia od alkoholu, zaburzeń afektywnych i zaburzeń kontroli impulsów. Częste są także rodziny rozbite w wyniku rozwodów. Rodzina chorych na bulimię zwykle nie stwarza trwałego oparcia emocjonalnego i stanowi wzorzec nieprawidłowych zachowań dla dziecka. Czynniki społeczno-kulturowe także mają istotny wpływ. Współcześnie promowany jest model urody oparty na szczupłej sylwetce kojarzonej z łatwością osiągnięcia sukcesu życiowego oraz lepszej wydolności umysłowej i fizycznej. Znaczenie mają także zmiany roli kobiecej w ostatnich dziesięcioleciach. Z jednej strony od kobiet współczesnych oczekuje się samodzielności, niezależności, zaradności. Z drugiej strony – pełnienia tradycyjnych ról – opiekuńczej żony i matki. Zachowanie kontroli nad masą ciała może być jedynym czynnikiem stabilizującym rzeczywistość.
Wyciągam z wody dłoń. Jest jak kłoda. Gdy wkładam ją do wody, staje się jeszcze większa. Ludzie widzą kłodę i nazywają ją gałązką. Krzyczą na mnie, bo nie potrafię zobaczyć tego, co widzą oni. Nikt nie umie mi wyjaśnić, dlaczego moje oczy działają inaczej niż ich.
[Laurie Halse Anderson, „Motylki”]
Zaburzenia odżywiania – objawy
Zaburzenia odżywiania to bardzo różnorodna grupa zaburzeń, nie można tu mówić o jednolitych objawach. Dlatego oddzielnie przedstawimy objawy anoreksji i bulimii.
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) – objawy
Możemy podejrzewać anoreksję, jeśli występuje u osoby:
- silny lęk przed przybraniem na wadze lub przytyciem, nawet przy niedowadze,
- samoocenianie siebie jako osoby otyłej, zaburzenie sposobu doświadczania własnej wagi i kształtu ciała,
- zmniejszenie masy ciała, a u dzieci brak przyrostu masy ciała, prowadzące do osiągnięcia wagi co najmniej o 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej przy danym wieku i wzroście,
- u kobiet, u których wystąpiła już pierwsza miesiączka, brak jest przynajmniej trzech kolejnych miesiączek.
W początkowym stadium rozwoju anoreksji osoby chorujące kryją się z ograniczeniem jedzenia. Stosują różne sposoby ukrywania i wyrzucania jego nadmiaru. Podejmowane działania wzmacniane są poprawą samopoczucia, wrażeniem większej wydolności fizycznej i psychicznej. Rytuały, których celem jest ograniczanie ilości jedzenia, są stopniowo rozbudowywane. Pojawia się nasilony lęk prze byciem grubą. W związku z różnicą w postrzeganiu ciała przez samą siebie oraz otoczenie następuje stopniowe zrywanie kontaktów, ukrywanie się. Nadmierna koncentracja na własnym wyglądzie i kaloryczności posiłków prowadzi często do objawów obsesyjno-kompulsywnych oraz zaburzeń afektywnych (np. depresji). Zaczynają się pojawiać także liczne objawy somatyczne, będące skutkiem głodzenia się: wypadania włosów, zwolnienie czynności serca, występowanie obrzęków obwodowych, pojawienie się na ciele owłosienia w postaci meszku, suchość skóry, osłabienie siły mięśniowej, stany zapalne żołądka i jelit. Anoreksja jest zaburzeniem odżywiania o wysokim ryzyku śmiertelności.
Odchudzamy nasze ciało. Niszczymy nasze ciało. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta – bo to klatka, która więzi nas i zmusza do stykania się z emocjami, od których pragniemy uciec i którym nie jesteśmy w stanie stawić czoła.
[Natalia Krzesłowska, „Na krawędzi widelca. Spowiedź bulimiczki”]
Bulimia – objawy
Możemy podejrzewać, że osoba zmaga się z bulimią, jeśli:
- powtarzają się u niej epizody gwałtownego objadania się. Epizod objadania się charakteryzują: zjedzenie w krótkim czasie (np. w 2 h) takiej ilości jedzenia, która dla większości osób jest zdecydowanie za duża, poczucie braku kontroli nad jedzeniem podczas epizodu,
- zapobieganie przyrostowi masy ciała poprzez np. prowokowanie wymiotów,
- samoocena wyznaczona jest głównie przez kształt i masę ciała,
- napady objadania się i prowokowania wymiotów powtarzają się przynajmniej dwa razy w tygodniu przez 3 miesiące.
W przypadku bulimii początek zaburzeń związany jest z traktowaniem jedzenia jako środka pozwalającego zmniejszyć napięcie psychiczne, dyskomfort emocjonalny. Jedzenie ma też łagodzić poczucie samotności i lęk przed odrzuceniem. Spożywanie w dużych ilościach pokarmów atrakcyjnych smakowo może stanowić formę samonagradzania się w przypadku braku wsparcia emocjonalnego. Epizody objadania się stopniowo przyjmują charakter napadowy. Cechuje je utrata kontroli ilości przyjmowanych pokarmów. Pacjentki często jedzą do utraty możliwości czasowych lub fizycznych przyjmowania pokarmów. Następnie prowokują wymioty lub stosują dodatkowo środki przeczyszczające. Ponadto starają się uprawiać intensywną aktywność fizyczną. Ma to zapobiec nadmiernemu przyrostowi masy ciała. Ma też zmniejszyć poczucie winy i wstydu z powodu utraty kontroli. Częstym objawem towarzyszącym bulimii jest depresja prowadząca do prób samobójczych. Są one wynikiem niemożności opanowania sytuacji chorobowej i poczucia utraty kontroli nad własnym zachowaniem. W przebiegu bulimii występuje wiele groźnych powikłań somatycznych. Szczególnie groźne jest wystąpienie, w wyniku częstych wymiotów i biegunek, niedoborów potasu i chloru, co może prowadzić do zaburzeń rytmu serca. Charakterystyczny jest obrzęk ślinianek, próchnica zębów, nadżerki w okolicach dziąseł. owrzodzenia jamy ustnej, gardła, przełyku. Zaburzenia odżywiania, w tym bulimię, można jednak skutecznie leczyć.
Myślę o ciele, które jest takie biedne, nadal przeze mnie nieakceptowane. rozmyślam o tym, co się z nim działo, jak poniewierałam nim ja i jak poniewierali nim inni, jak było wykorzystywane. pole dla eksperymentów na sobie. moje dobre, niewinne ciało. splugawione.
[Marta Motyl, „W pułapce anoreksji i bulimii”]
Zaburzenia odżywiania – leczenie
Formy pomocy w zaburzeniach odżywiania zależą od stopnia utraty masy ciała, powikłań somatycznych, wieku i czasu trwania zaburzeń, sytuacji społecznej i rodzinnej. Podstawowym celem w pierwszej fazie leczenia jest zapobieganie możliwemu zagrożeniu życia, wynikającemu ze zmian metabolicznych powstałych na skutek głodzenia się. Dopiero po wykluczeniu tego zagrożenia następuje koncentracja na terapii uwzględniającej przyczyny objawów i zapobieganie nawrotom. Leczenie anoreksji u pacjentek o dobrej motywacji, niewielkim ubytku masy ciała i krótkim wywiadzie chorobowym może przebiegać ambulatoryjnie. Hospitalizacja całodobowa będzie konieczna w przypadku, gdy masa ciała jest poniżej 75% dolnej granicy normy (zwykle poniżej 15 BMI), występują zaburzenia krążenia w postaci bradykardii i znaczny spadek ciśnienia krwi i stężenia glukozy. Dodatkowym wskazaniem są zaburzenia elektrolitowe w postaci niedoborów potasu i fosforu oraz obniżona temperatura ciała poniżej 36,5 st. C. Leczenie szpitalne daje lepsze efekty u chorych młodszych, przed 18 rokiem życia. Lepszy i trwalszy efekt związany jest także z dłuższą hospitalizacją (10-12 tygodni). U pacjentek starszych lepsze efekty daje leczenie ambulatoryjne prowadzone w intensywnej formie. Terapia rodzin pacjentek poniżej 18 roku życia jest niezbędna i z reguły zwiększa efektywność i trwałość poprawy. Terapia powinna ułatwić procesy komunikacji w rodzinie, uelastycznić wzajemne relacje między jej członkami, a w przypadku konfliktów – zmniejszyć uwikłanie chorej w rozgrywki między rodzicami. Terapia rodziny może prowadzić też do zmiany struktury rodziny przez określenie zatartych często granic w podsystemach. Dąży do pobudzenia procesu uzyskiwania autonomii oraz zapewnienia pomocy w problemach związanych z kryzysem dojrzewania. Leczenie farmakologiczne stosuje się w przypadku współtowarzyszących objawów depresyjnych, obsesyjno-kompulsywnych lub lękowych. W leczeniu zaburzeń depresyjnych w okresie niedoboru masy ciała powinno się unikać leków o znacznym działaniu niepożądanym na układ krążenia oraz leków obniżających łaknienie. Leczenie bulimii w zdecydowanej większości przypadków może być prowadzone w formie ambulatoryjnej. Wskazaniem do hospitalizacji jest duża częstość napadów objadania się i prowokowania wymiotów (codziennie lub kilka razy dziennie), znaczne niedobory potasu i fosforu z zaburzeniami krążenia oraz dołączenia się zaburzeń nastroju i myśli samobójczych. Psychoterapia jest jak najbardziej odpowiednią formą leczenia bulimii. Jednocześnie należy jednak monitorować stan somatyczny i leczyć ewentualne powikłania somatyczne.
Literatura:
Laurie Halse Anderson, „Motylki”.
Lidia Grzesiuk (red.), „Psychoterapia. Praktyka”.
Natalia Krzesłowska, „Na krawędzi widelca. Spowiedź bulimiczki”.
Marta Motyl, „W pułapce anoreksji i bulimii”.
Irena Namysłowska (red.), „Psychiatria dzieci i młodzieży”.
Agnieszka Polaczkiewicz, Agnieszka Biskupek-Wanot, Bartosz Wanot, „Żywienie i zaburzenia odżywiania”.
Mogą Cię także zainteresować nasze inne artykuły: Jak zwiększyć poczucie własnej wartości? – Widoki Psychoterapia, Osoby wysoko wrażliwe (WWO) – kim są? – Widoki Psychoterapia
Odwiedź nas też na Facebooku (1) Widoki – Twoja Psychoterapia | Warsaw | Facebook i Instagramie: Widoki – Twoja Psychoterapia (@widoki_twoja_psychoterapia) • Zdjęcia i filmy na Instagramie