Toksyczny partner – jak go rozpoznać? Wchodzimy w relacje pełni nadziei, że znaleźliśmy swoją drugą połowę. Niekiedy jednak okazuje się, że z czasem, osoba, z którą się związaliśmy, przejawia zachowania, które wywołują w nas dużo trudnych emocji. Nasz kolejny artykuł dotyka tematyki toksycznych relacji. Zapraszamy do pogłębienia swojej wiedzy na temat charakterystycznych cech toksycznych związków, ich wpływu na nasze zdrowie psychiczne i emocjonalne oraz sposobów radzenia sobie z nimi.
Toksyczny partner, czyli jaki?
Słowo „toksyczny” pochodzi od łacińskiego terminu „toxicus”, który oznacza „trujący”. W kontekście interpersonalnym i psychologicznym, słowo „toksyczny” jest używane do opisania zachowań, relacji lub osób, które wywierają negatywny i szkodliwy wpływ na innych. Osoba lub związek toksyczny może wywoływać stres, cierpienie emocjonalne oraz wprowadzać zamęt i dezorientację w życiu. Słowo „toksyczny” jest często stosowane w odniesieniu do toksycznych związków, toksycznych przyjaźni, toksycznego zachowania w miejscu pracy lub toksycznego otoczenia, gdzie negatywne działania jednostki wpływają na innych w destrukcyjny sposób. Osoba, którą można uznać za toksyczną, prezentuje takie zachowania jak manipulacja, brak empatii, kontrola, agresja, krytyka, wyolbrzymianie problemów, izolowanie innej osoby od wsparcia społecznego. Warto podkreślić, że toksyczność może występować w różnych stopniach i nie zawsze jest łatwo ją rozpoznać. Rozpoznanie toksycznego zachowania lub toksycznego związku jest ważne, aby móc uniknąć negatywnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego. Dążenie do zdrowych i wspierających relacji oraz uważność wobec tego, w jaki sposób osoby w naszym otoczeniu wpływają na nasze samopoczucie, może pomóc w ochronie naszego dobrostanu.
Jak rozpoznać toksycznego partnera?
Istnieje kilka charakterystycznych zachowań, których powtarzanie się u partnera powinno nas zaalarmować.
Kontrola i Manipulacja
Nadmierna kontrola i manipulacja w związku polegają na stosowaniu wyjątkowo inwazyjnych i dominujących zachowań przez jedną osobę w celu wywarcia wpływu i kontroli nad drugą osobą. Te zachowania mogą być toksyczne i szkodliwe dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego partnera, który jest obiektem takiej kontroli. Osoba stosująca nadmierną kontrolę może stale towarzyszyć partnerowi, kontrolować jego ruchy i plany, może narzucać partnerowi zakazy i ograniczenia dotyczące działań, kontaktów czy spędzania czasu. Może to obejmować także śledzenie partnera wirtualnie, sprawdzanie jego aktywności w mediach społecznościowych czy śledzenie lokalizacji. Nadmierna kontrola może objawiać się również silną zazdrością i podejrzliwością wobec kontaktów partnera z innymi osobami, niezależnie od ich natury. Osoba kontrolująca może mieć częste przekonanie, że partner ukrywa coś lub jest nadmiernie zainteresowany innymi ludźmi. Manipulacja emocjonalna obejmuje wykorzystywanie uczuć partnera w celu osiągnięcia określonych celów. Osoba manipulująca może wywoływać poczucie winy, wzbudzać lęk, wywierać presję na partnerze, aby zyskać zgodę na swoje życzenia lub decyzje. Może to obejmować mówienie partnerowi, że spełnienie określonych oczekiwań jest wyrazem miłości lub dowodem lojalności. Toksyczny partner może również wykorzystywać prywatne informacje partnera jako sposób na wywarcie presji lub kontroli. Może grozić ujawnieniem pewnych faktów, aby wymusić posłuszeństwo. Toksyczny partner może kontrolować finanse lub próbować zależeć finansowo od drugiej osoby, aby osiągnąć większą kontrolę nad jej życiem. W toksycznej relacji często pojawia się też gaslighting, który polega na celowym wprowadzaniu partnera w błąd w celu osłabienia pewności siebie i zdolności rozróżniania faktów od fikcji. Toksyczny partner może zaprzeczać wydarzeniom, które miały miejsce, lub sugerować, że druga osoba zniekształca rzeczywistość.
Ciągłe krytykowanie
Ciągłe krytykowanie ze strony toksycznego partnera to zachowanie, w którym partner nieustannie wyraża negatywne opinie, osądy lub uwagi na temat drugiej osoby. Może też pojawiać się wytykanie błędów, wyolbrzymianie wad. Ponadto toksyczny partner może mieć tendencję do umniejszania lub wyśmiewania osiągnięć drugiej osoby oraz do porównywania z innymi, sugerując przy tym, że partner / partnerka jest gorsza pod względem wyglądu, umiejętności lub osiągnięć. Krytykowanie może być używane jako narzędzie do wzbudzenia poczucia winy u drugiej osoby, aby ta czuła się zobowiązana do spełniania oczekiwań toksycznego partnera. W toksycznym związku może występować także cykl idealizacji i deprecjacji, w którym partner początkowo idealizuje drugą osobę, a następnie deprecjonuje ją poprzez ciągłe krytykowanie. Ten cykl może sprawić, że druga osoba będzie wciąż szukać akceptacji i aprobaty. Ponadto idealizacja tworzy poczucie, że toksyczny partner jest źródłem szczęścia i satysfakcji. Ofiara może stać się emocjonalnie uzależniona od tego partnera, co sprawia, że stara się sprostać jego oczekiwaniom, nawet jeśli są one nierealistyczne.
Izolacja od wsparcia społecznego
Izolacja od wsparcia społecznego w toksycznym związku polega na tym, że toksyczny partner dąży do odizolowania ofiary od kontaktów z przyjaciółmi, rodziną oraz innymi osobami spoza związku. Celem takiej izolacji jest zdobycie większej kontroli nad ofiarą, utrzymanie dominacji nad relacją oraz ograniczenie dostępu ofiary do wsparcia, które mogłoby zagrażać władzy toksycznego partnera. Aby osiągnąć swój cel toksyczny partner może próbować zakłócić relacje ofiary z przyjaciółmi i rodziną poprzez deprecjonowanie wartości tych relacji (twierdząc np., że są one szkodliwe), podsycanie konfliktów lub podawanie fałszywych informacji, może ograniczać możliwość spotkań ofiary, narzucając obowiązki, zakazy lub wywołując konflikty w dniach, kiedy miałyby się odbyć spotkania. Ponadto toksyczny partner może kontrolować komunikację ofiary z innymi ludźmi, sprawdzając jej wiadomości, rozmowy telefoniczne czy kontakty w mediach społecznościowych. To pozwala mu monitorować i ograniczać relacje ofiary z innymi osobami. W toksycznej relacji nierzadko stawiane jest też ultimatum: „albo ja, albo oni”.
Przekraczanie granic
Przekraczanie granic w toksycznym związku polega na naruszaniu osobistych granic, zarówno fizycznych, emocjonalnych, jak i psychicznych drugiej osoby (ofiary), przez toksycznego partnera. Może ono obejmować naruszanie prywatności poprzez czytanie wiadomości, przeszukiwanie rzeczy osobistych, agresję fizyczną, agresję werbalną (używanie obraźliwych, poniżających słów, wyzwisk i gróźb wobec ofiary), naciskanie na nieakceptowane działania seksualne. Przekraczanie granic emocjonalnych to także kontrolowanie działań i kontaktów partnera, które ogranicza autonomię. Przekraczanie granic jest jednym z charakterystycznych cech toksycznego związku i służy utrzymaniu władzy i dominacji nad drugą osobą.
Brak odpowiedzialności za swoje działania
Unikanie odpowiedzialności w toksycznym związku polega na tym, że jeden partner przerzuca na drugiego odpowiedzialność za różnego rodzaju sytuacje, problemy, decyzje lub emocje. Bez względu na to, kto faktycznie ponosi winę, toksyczny partner zawsze stara się udowodnić, że to ofiara jest źródłem problemów. Kiedy toksyczny partner popełnia błąd lub zachowuje się nieodpowiednio, może go bagatelizować lub minimalizować, twierdząc na przykład, że „nie było to takie ważne” lub „wszyscy popełniamy błędy”. Może to być sposób na usprawiedliwienie swojego zachowania lub na uniknięcie konsekwencji. Częste wymówki, kłamstwa mogą służyć maskowaniu przewinień. Toksyczny partner może też projektować swoje negatywne cechy lub zachowania na ofiarę. Unikanie odpowiedzialności w toksycznym związku ma na celu kontrolowanie ofiary, podważanie jej pewności siebie i wprowadzanie dezorientacji. Jest to jedna z wielu manipulacyjnych taktyk, które toksyczni partnerzy mogą stosować w celu utrzymania dominacji i władzy w relacji.
Życie w toksycznym związku – skutki
Toksyczny partner może wywierać negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i emocjonalne ofiary. Ciągłe krytykowanie, wyolbrzymianie wad i brak wsparcia mogą prowadzić do spadku samooceny. Osoba może zacząć wątpić we własne umiejętności i wartość. Poza tym toksyczni partnerzy często wywołują stały stan napięcia i niepokoju. Niezdrowe wzorce komunikacji, strach przed reakcjami partnera mogą prowadzić do chronicznego stresu i lęku. Te z kolei wpływają negatywnie również na zdrowie fizyczne, prowadząc do problemów takich jak nadciśnienie tętnicze, bóle głowy, bezsenność i inne. Badanie „Przemoc domowa a zdrowie psychiczne kobiet” przeprowadzone przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, wykazały związek między przemocą w związku a zaburzeniami zdrowia psychicznego, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe i PTSD (zespół stresu pourazowego). Także badanie „Psychosocial Consequences of Intimate Partner Violence for Women and Men in Canada” przeprowadzone przez Public Health Agency of Canada wskazuje na związek między przemocą w związkach a trudnościami emocjonalnymi. Wyniki przeprowadzonych badań pokazują także, że ofiary przemocy często doświadczają izolacji społecznej z powodu kontrolowania przez partnera kontaktów ofiary z innymi, co prowadzi to do utraty zasobów zewnętrznych w postaci wsparcia społecznego. Jeśli w toksycznym związku są dzieci, negatywne skutki mogą być rozległe i obejmować różne trudności w rozwoju emocjonalnym.
Dlaczego ludzie zostają w toksycznych relacjach?
Ludzie mogą pozostawać w toksycznych relacjach z wielu powodów, pomimo że zdają sobie sprawę z negatywnego wpływu, jaki takie relacje mogą mieć na ich zdrowie psychiczne i emocjonalne. Ofiary często wierzą, że toksyczny partner może się zmienić lub że ich wysiłki doprowadzą do poprawy relacji. Nadzieja ta może powodować, że osoba tkwi w związku, pomimo utrzymywania się zachowań partnera. Także obawa przed byciem samotnym i brakiem wsparcia może powodować, że osoby pozostają w związku, nawet jeśli jest to toksyczna relacja. Osoby z niską samooceną mogą mieć trudności z uwierzeniem w to, że zasługują na zdrowe relacje, oparte na wzajemnym szacunku, akceptacji i wsparciu. Mogą uważać, że toksyczna relacja jest dla nich jedynym możliwym wyborem. Niekiedy ofiary mogą uważać się za winne problemów w związku i wierzyć, że to one są odpowiedzialne za toksyczne zachowanie partnera. Czasami osoby pozostają w toksycznych związkach ze względu na presję społeczną, oczekiwania rodziny lub kulturowe normy, które promują trwanie w związku, niezależnie od jakości relacji. Osoby pozostające w toksycznych związkach mogą nie mieć dostępu do odpowiedniego wsparcia społecznego lub terapii, co utrudnia im opuszczenie tej relacji. W niektórych przypadkach, partnerzy toksyczni wykorzystują swoją pozycję władzy, kontrolując finanse, mieszkanie lub inne aspekty życia ofiary, co sprawia, że trudno jej odejść. Niekiedy to strach przed reakcją partnera, obawa przed agresją, zemstą lub jeszcze większą kontrolą może powodować, że osoba nie podejmuje kroków w kierunku opuszczenia związku. Warto podkreślić, że każdy przypadek jest unikalny, a ludzie mogą pozostawać w toksycznych relacjach z różnych powodów. Rozpoznanie tych przyczyn i pozyskanie wsparcia może pomóc zrozumieć swoje motywacje i podjąć świadome decyzje w kierunku zmiany swojej sytuacji.
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Toksyczny partner – co robić?
Jeśli jesteś w toksycznym związku, ważne jest, abyś pomyślał/a o swoim zdrowiu psychicznym i emocjonalnym oraz podjął/a odpowiednie kroki w celu poprawy swojej sytuacji. Oto kilka kroków, które możesz rozważyć:
Rozpoznaj sytuację. Zastanów się, czy Twoja relacja jest faktycznie toksyczna. Spróbuj zidentyfikować, jakie zachowania partnera wpływają negatywnie na Twoje zdrowie psychiczne i funkcjonowanie emocjonalne. Zastanów się, jaką relację chciałbyś/chciałabyś mieć w przyszłości. To może pomóc podjąć odpowiednie decyzje i dążyć do zdrowszej relacji i dbania o swoje potrzeby.
Szukaj wsparcia. Nie bądź sam/a w tej sytuacji. Skontaktuj się z zaufanymi przyjaciółmi, rodziną lub psychoterapeutą, aby podzielić się swoimi uczuciami i obawami.
Zastanów się nad wyjściem. Zastanów się, czy związek ten ma perspektywy poprawy i czy warto walczyć o tę relację. Czasami najlepszym wyjściem jest rozstanie.
Określ swoje granice. Jeśli zdecydujesz się pozostać w relacji, wyznacz wyraźne granice i nie pozwól partnerowi ich przekroczyć.
Rozważ udział w psychoterapii. Terapia indywidualna lub terapia par może pomóc Ci zrozumieć sytuację, zidentyfikować toksyczne wzorce zachowań i wypracować strategie radzenia sobie z trudnościami.
Planuj na przyszłość. Jeśli zdecydujesz się na rozstanie, zaplanuj to w sposób dla Ciebie bezpieczny.
Bądź dobry/ a dla siebie. Dbaj o swoje zdrowie psychiczne i emocjonalne. Staraj się być w kontakcie ze swoimi potrzebami. Angażuj się w aktywności, które sprawiają Ci przyjemność.
Rozważ poradnictwo prawne. W skrajnych przypadkach, kiedy związek jest związany z przemocą lub manipulacjami, rozważ konsultację z prawnikiem lub specjalistą ds. przemocy w rodzinie.
Toksyczny partner – podsumowanie
Pamiętajmy, że każdy z nas zasługuje na szacunek, wsparcie i miłość, która buduje, a nie niszczy. Praca nad zdrowymi granicami, pewnością siebie oraz świadomością własnych potrzeb to proces, który może być wyzwaniem, ale przynosi ogromne korzyści dla naszego życia. Jeśli rozpoznałeś/rozpoznałaś w swoim związku toksyczne zachowania, to idealny moment, aby zastanowić się nad dalszymi krokami. Może to oznaczać terapeutyczną pracę nad sobą, rozmowę z partnerem czy nawet wyjście z relacji, która przynosi więcej cierpienia niż radości.
