Parentyfikacja to termin, który, przeglądając Internet, można spotkać coraz częściej. Parentyfikacja to proces, w którym dziecko przejmuje rolę dorosłego lub opiekuna w swojej rodzinie. Może to oznaczać, że dziecko staje się odpowiedzialne za emocjonalne wsparcie rodziców, opiekę nad rodzeństwem lub nawet za rozwiązywanie problemów rodziców. Jest to dynamiczny mechanizm obronny, który może mieć zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe konsekwencje dla zdrowia psychicznego zarówno dzieci, jak i rodziców. W naszym artykule omawiamy różne aspekty parentyfikacji, jej wpływ na rozwój jednostki, a także to, w jaki psychoterapia może być skutecznym narzędziem w radzeniu sobie z jej skutkami.
Parentyfikacja – definicje
Z definicjami parentyfikacji możemy się spotkać zarówno w literaturze polskiej, jak i zagranicznej. Przykładowo, w pracy „Parentyfikacja dzieci” autorstwa Anny Wójcik-Karpacz, opublikowanej w czasopiśmie „Roczniki Psychologiczne” (2012), parentyfikację definiuje się jako proces, w którym „dziecko wchodzi w rolę rodzica, przejmuje na siebie odpowiedzialność za funkcje rodzicielskie i rodziny opiera się na nim jako na zastępczym rodzicu„. W książce „Psychologia Dziecka” (2013) Barbara Nizioł-Babiarz i Jolanta Skura piszą, że parentyfikacja to „proces, w którym dziecko przejmuje na siebie role i zadania, jakie zazwyczaj są zarezerwowane dla dorosłych członków rodziny, przekraczając w ten sposób swój rozwój emocjonalny, psychiczny i społeczny. Może to obejmować zarówno obowiązki opiekuńcze, jak i emocjonalne wsparcie dla rodziców lub rodzeństwa.” W artykule pt.: „Parentyfikacja dzieci – przejaw niedoskonałości systemu rodzinnego” autorstwa Agnieszki Żyła i Barbary Romaniuk, opublikowanego w czasopiśmie „Problemy Rodziny” (2015), stwierdzono, że parentyfikacja to „sytuacja, w której dziecko jest zmuszone do dorastania przedwcześnie i przejmuje odpowiedzialność za zadania i problemy, które wykraczają poza jego wiek i dojrzałość. To proces, który może powstawać w wyniku zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny i wpływać na rozwój psychoemocjonalny dziecka.” Z kolei w książce „The Emotional incest syndrome: what to do when a parent’s love rules your life” (autorki: Patricia Love i Jo Robinson), parentyfikacja jest opisana jako sytuacja, w której „dziecko jest traktowane jak partner emocjonalny lub terapeuta rodzica, co prowadzi do przeniesienia na nie odpowiedzialności za dobrostan rodzica i rodziny”. Jak widać, definicje te podkreślają, że parentyfikacja jest procesem, który nie tylko wiąże się z przejęciem odpowiedzialności, ale także z niespójnością między wiekiem i rolą dziecka. Jest to zjawisko, które może być wynikiem dysfunkcji w rodzinie i wpływać na rozwój dziecka, powodując trudności emocjonalne i społeczne.
Rodzaje parentyfikacji
Parentyfikacja, biorąc pod uwagę różne aspekty rodziny i roli, jaką dziecko przejmuje, może koncentrować się na różnych obszarach i mieć tym samym nieco odmienny charakter.
Parentyfikacja emocjonalna. To rodzaj parentyfikacji, w którym dziecko staje się źródłem emocjonalnego wsparcia dla jednego lub obu rodziców. Dziecko jest niejako zmuszone do słuchania i doradzania rodzicom w kwestiach niedostosowanych do jego wieku. Może być także stawiane w roli rozjemcy konfliktów. Niekoniecznie oznacza to, że rodzice nakłaniają dziecko do takich zachowań, ale sytuacja rodzinna (w tym np. bezradność któregoś z rodziców) i inne czynniki (np. jeżeli dziecko jest najstarszym z rodzeństwa) „zapraszają” dziecko do tego, żeby być tym, który rozwiąże problem (bo ktoś musi).
Parentyfikacja opiekuńcza. W tym rodzaju parentyfikacji dziecko przejmuje odpowiedzialność za opiekę nad innymi członkami rodziny, włączając w to młodsze rodzeństwo lub nawet opiekę nad jednym z rodziców. Dziecko może być odpowiedzialne za przygotowywanie posiłków, dbanie o rodzeństwo, pomoc w codziennych obowiązkach domowych i troszczenie się o zdrowie lub bezpieczeństwo innych członków rodziny.
Parentyfikacja ekonomiczna. W tej odmianie parentyfikacji dziecko jest zmuszone do przejmowania odpowiedzialności za aspekty finansowe życia rodziny. Może to obejmować pracę zarobkową lub kontrolowanie wydatków, podejmowanie decyzji finansowych, które normalnie byłyby zadaniem dorosłych.
Wymienione rodzaje parentyfikacji mogą występować jednocześnie w jednej rodzinie. W każdym przypadku parentyfikacji istnieje ryzyko negatywnych skutków dla rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka.
Kiedy najczęściej dochodzi do parentyfikacji?
Parentyfikacja może występować w różnych sytuacjach rodzinnych, ale najczęściej pojawia się w następujących kontekstach:
Alkoholizm lub inne uzależnienie. W rodzinach, gdzie jeden z rodziców lub oboje są uzależnieni od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, dzieci często przejmują role opiekuńcze i odpowiedzialność za rodzinę, próbując np. kompensować brak opieki ze strony dorosłych.
Przemoc domowa. W rodzinach dotkniętych przemocą domową, dzieci mogą przejmować odpowiedzialność za swoje bezpieczeństwo i innych członków rodziny, podejmując próby kontrolowania sytuacji lub udzielania pomocy rodzicom.
Rozwód lub separacja. Po rozwodzie lub separacji, jeżeli rodzice zaczynają polegać na swoich dzieciach jako źródle wsparcia emocjonalnego i towarzystwa, może rozpocząć się proces parentyfikacji. Dzieci mogą przejmować rolę dorosłych, próbując pomagać rodzicom w przejściu przez trudności związane z rozwodem.
Choroba lub niepełnosprawność rodzica. Jeśli jeden z rodziców lub oboje cierpi na poważną chorobę lub jest osobą z niepełnosprawnością, dzieci mogą przejmować opiekę nad nimi, wykonywać codzienne obowiązki domowe, zbyt szybko rozwijać samodzielność i odpowiedzialność.
Warto zaznaczyć, że parentyfikacja może występować w różnych sytuacjach i nie jest ograniczona tylko do tych wyżej wymienionych.
Parentyfikacja – mechanizmy powstawania
Parentyfikacja jest złożonym zjawiskiem, które można próbować wyjaśnić za pomocą różnych teorii i modeli psychologicznych.
Ujęcie systemowe. Według niej, rodzina jest systemem, w którym każdy członek pełni określone role i funkcje. Parentyfikacja występuje, gdy system rodzinny jest zaburzony, następuje pomieszanie ról, a dziecko zostaje „wciągnięte” w rolę opiekuna, aby zrekompensować braki i zapewnić stabilność systemu. Teoria ta podkreśla, że parentyfikacja może być wynikiem próby naprawienia zaburzonej równowagi w rodzinie.
Teoria przywiązania. Teoria ta zakłada, że dzieci kształtują swoje wzorce przywiązania na podstawie relacji z rodzicami. Parentyfikacja może być próbą dziecka zapewnienie sobie bezpieczeństwa emocjonalnego poprzez spełnianie potrzeb rodzica lub próbą zasłużenia na miłość i akceptację. Dzieci parentyfikowane mogą unikać ekspresji swoich własnych potrzeb, ponieważ koncentrują się na potrzebach innych.
Teoria psychodynamiczna. Według tej teorii, parentyfikacja może wynikać z internalizacji rodzicielskich konfliktów i emocji. Dziecko może przejąć na siebie te konflikty i emocje, próbując rozwiązać je w imieniu rodziców. Może to prowadzić do konfuzji identyfikacyjnej i trudności w określeniu swojej własnej tożsamości.
Te teorie i podejścia oferują różne perspektywy na mechanizmy, które leżą u podstaw parentyfikacji. Warto zrozumieć, że parentyfikacja może być wynikiem wielu czynników i jest zjawiskiem, które wymaga uwzględnienia kontekstu rodzinnej dynamiki i historii każdej konkretnej sytuacji.
Skutki parentyfikacji
Parentyfikacja często ma negatywny wpływ na rozwój emocjonalno-społeczny dzieci, a także powoduje szereg konsekwencji w życiu dorosłym. Dzieci, które w jakimś sensie biorą na siebie odpowiedzialność za rodziców lub całą rodzinę, często doświadczają chronicznego stresu i niepokoju związanego z próbą zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dorosłych. Mogą czuć się winne, jeśli nie są w stanie spełnić oczekiwań rodziców lub nie potrafią rozwiązać problemów rodziny. Mogą również doświadczać konfliktu wewnętrznego: czy mogę myśleć o sobie, swoich potrzebach, czy muszę raczej skupić się na zadbaniu o matkę / ojca? Długotrwałe dźwiganie ciężaru odpowiedzialności i związanych z nim trudnych emocji może prowadzić do depresji i / lub zaburzeń lękowych. Niniejszy tekst dotyczy dzieci, które często tracą możliwość doświadczania typowego dzieciństwa, muszą dorastać szybciej, niż ich rówieśnicy. Skupienie się na potrzebach innych może wpłynąć na trudności w określaniu swojej własnej tożsamości, własnych potrzeb, co może utrudniać rozwijanie zdrowych relacji w dorosłym życiu. Brak czasu na zabawę, eksplorację i naukę poprzez interakcje z rówieśnikami może zaburzać rozwój społeczny i emocjonalny. Osoby, które doświadczyły parentyfikacji w dzieciństwie, mogą mieć trudności w tworzeniu i utrzymywaniu zdrowych relacji rodzinnych. Mogą powtarzać wzorce z dzieciństwa i nadmiernie skupiać się na potrzebach innych. Dorośli, którzy byli parentyfikowani, mogą mieć trudności z wyrażaniem swoich potrzeb i asertywnością w relacjach. Często uważają, że muszą zawsze spełnić oczekiwania innych. Warto zauważyć, że skutki parentyfikacji są złożone i zależą od wielu czynników, w tym od stopnia i rodzaju parentyfikacji, wsparcia społecznego i dostępnych zasobów. Pomoc psychoterapeutyczna i wsparcie są często niezbędne dla osób, które doświadczyły parentyfikacji, aby zrozumieć i radzić sobie z jej skutkami.
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Parentyfikacja – jak psychoterapia może pomóc?
Psychoterapia może odegrać istotną rolę w pomocy osobom doświadczającym parentyfikacji, zarówno dzieciom, młodzieży, jak i dorosłym. Terapia może oferować wsparcie w zrozumieniu, radzeniu sobie i przekształcaniu negatywnych skutków parentyfikacji. Psychoterapeuta pomaga klientowi zrozumieć, dlaczego i jak doszło do tego procesu. Terapeuta może stanowić bezpieczne miejsce do wyrażania emocji związanych z parentyfikacją, takich jak stres, poczucie winy czy złość. Jak wspominaliśmy, osoby doświadczające parentyfikacji często mają trudności z określeniem swojej własnej tożsamości, ponieważ skoncentrowane są na potrzebach innych. Terapeuta może wspierać klienta w procesie odkrywania własnych celów, pasji i wartości. Psychoterapia może pomóc także w nauce, jak ustanawiać zdrowe granice w relacjach z innymi, chroniąc swoje własne potrzeby i przestrzeń. Dzieci parentyfikowane często doświadczają poczucia winy za to, że nie mogą spełnić oczekiwań rodziców. Terapeuta może pomóc w radzeniu sobie z tym uczuciem i zrozumieniu, że to nie dziecko ponosi odpowiedzialność za sytuację. Terapia może pomóc w nauce zdrowych umiejętności komunikacji i radzenia sobie z trudnościami interpersonalnymi, które wynikają z parentyfikacji. Jeśli parentyfikacja jest powtarzana w kolejnych pokoleniach rodziny, terapia może pomóc przerwać ten cykl, wspierając kształtowanie zdrowych wzorców rodzicielskich. Warto zaznaczyć, że psychoterapia preważnie jest procesem długotrwałym, ale może znacząco poprawić jakość życia osób doświadczających parentyfikacji, pomagając im odzyskać wpływ w swoim życiu, rozwijać zdrowe relacje i osiągać własne cele życiowe.
Mogą Cię także zainteresować inne nasze artykuły. Szczególnie polecamy artykuł o objawach depresji: Objawy depresji – charakterystyka | Widoki – Twoja Psychoterapia (widokipsychoterapia.pl), a także na temat zaburzeń lękowych: Uogólnione zaburzenie lękowe (GAD) – objawy, przyczyny, leczenie (widokipsychoterapia.pl).
Odwiedź nas również na Facebooku : Widoki – Twoja Psychoterapia | Warsaw | Facebook
oraz Instagramie: Widoki – Twoja Psychoterapia (@widoki_twoja_psychoterapia) • Zdjęcia i filmy na Instagramie
