Współuzależnienie to termin używany do opisania pewnego wzorca zachowania, w którym jedna osoba nawiązuje toksyczną i niezdrową relację z inną osobą, która ma problem z uzależnieniem (na przykład alkoholizm, narkomania, uzależnienie od hazardu). Osoba współuzależniona często stawia potrzeby i dobro drugiej osoby ponad swoje własne, czego rezultatem jest utrzymywanie tej niezdrowej relacji. Być może znalazłeś się kiedyś w sytuacji, w której poświęcałeś całą swoją energię, czas i emocje, aby pomóc komuś, kto miał problem z uzależnieniem? Czy zdarzyło Ci się czuć, że Twoje własne życie i dobrostan są zależne od czyjegoś zachowania lub wyborów? Jeśli tak, istnieje duże prawdopodobieństwo, że doświadczyłeś współuzależnienia. W artykule przyjrzymy się bliżej współuzależnieniu – jego definicji, mechanizmom i wpływowi na życie. Dowiesz się, jak rozpoznać współuzależnienie u siebie lub u bliskiej osoby oraz jakie kroki podjąć, aby wyjść z tego destrukcyjnego wzorca.
Współuzależnienie – objawy
Objawy współuzależnienia omówimy w oparciu o przykładowy opis funkcjonowania kobiety będącej w związku z osobą uzależnioną. Anna to mężatka z dwójką dzieci. Jej mąż, Jan, od kilku lat zmaga się z alkoholizmem. Kobieta jest silnie zaangażowana w próby kontrolowania i naprawy życia Jana, pomimo że jej własne zdrowie psychiczne i fizyczne cierpi. Anna stale martwi się o Jana i jego zachowanie. Poświęca dużo czasu i energii na próby kontrolowania, jak wiele pije jej mąż oraz na ukrywanie jego problemu przed rodziną i znajomymi. Anna zaniedbuje swoje własne potrzeby, skupiając się głównie na potrzebach Jana. Odstawiła na boczny tor swoje zainteresowania, hobby i relacje społeczne. Obwinia siebie za uzależnienie męża i wierzy, że to ona jest odpowiedzialna za jego zdrowie i szczęście. Anna próbuje kontrolować sytuację, aby uniknąć konfliktów i trudnych emocji. Przez to staje się nadopiekuńcza i nieustannie monitoruje działania Jana. Nie potrafi ustawić zdrowych granic w relacji z Janem. Często toleruje jego nieodpowiednie zachowanie, np. agresję, manipulację lub zaniedbywanie swoich obowiązków rodzicielskich. Brak granic prowadzi do naruszeń jej własnych praw i potrzeb. Często toleruje jego nieodpowiednie zachowanie i umniejsza powagę jego uzależnienia. Kobieta doświadcza chronicznego stresu i lęku związanego z sytuacją rodziny. Często czuje się przytłoczona, niewartościowa i wyczerpana emocjonalnie. Przejawia objawy depresji oraz nadmiernego lęku. Ze względu na skoncentrowanie się na potrzebach Jana, Anna zaniedbuje swoje zdrowie fizyczne. Doświadcza bezsenności, zmęczenia, zaburzeń apetytu. Współuzależnienie wpływa na relacje Anny z innymi ludźmi, w tym z jej dziećmi, rodziną i przyjaciółmi. Jej nadmierna troska o męża prowadzi do zaniedbywania innych ważnych relacji, a także do stopniowego izolowania się. Anna czuje się uwięziona w tej toksycznej relacji i traci poczucie swojej tożsamości. Przezwyciężenie współuzależnienia będzie wymagać czasu, wysiłku i determinacji ze strony Anny. Jednak podjęcie tych kroków może prowadzić do odzyskania kontroli nad jej życiem, zwiększenia samoświadomości i budowania zdrowszych relacji z innymi.
Współuzależnienie – definicje
Melodie Beattie, autorka bestsellerowej książki „Koniec współuzależnienia” definiuje współuzależnienie jako „stan emocjonalnej, psychicznej i behawioralnej zależności od drugiej osoby, w której zaspokajanie własnych potrzeb jest uzależnione od spełnienia potrzeb innych„. Pia Mellody, ceniona terapeutka i autorka książki „Wprowadzenie do teorii i terapii relacji”, definiuje współuzależnienie jako „utratę zdolności do odróżnienia, gdzie kończy się odpowiedzialność za siebie, a zaczyna odpowiedzialność za innych”. Dr Charles Whitfield, specjalista w dziedzinie uzależnień i współuzależnienia, definiuje współuzależnienie jako „niezdrowy wzorzec zachowań, myślenia i emocji, w którym jednostka utrzymuje nadmierne zaangażowanie i kontrolę nad innymi osobami kosztem własnego dobrostanu”. Jan Kozakiewicz, polski psychoterapeuta specjalizujący się w terapii uzależnień, definiuje współuzależnienie jako „wzorzec zachowań, myślenia i emocji, w którym osoba staje się uzależniona od związku z inną osobą, poświęcając jej własne potrzeby, granice i niezależność”. Maria Śliwińska, psychoterapeutka i autorka książki „Uzależnienia. Poradnik terapeutyczny”, definiuje współuzależnienie jako „zjawisko, w którym jednostka zaniedbuje swoje własne potrzeby, stawiając na pierwszym miejscu potrzeby i dobro innych osób, wierząc, że to jest jedyny sposób na uzyskanie akceptacji i miłości”. Andrzej Jabłoński, psycholog i terapeuta zajmujący się uzależnieniami, definiuje współuzależnienie jako „stan, w którym osoba poświęca swoje własne wartości, potrzeby i granice dla drugiej osoby, nawiązując silną zależność emocjonalną i traktując ją jako podstawę własnego poczucia wartości”. Te definicje odnoszą się do wspólnych aspektów współuzależnienia, takich jak utrata granic, nadmierne poświęcanie się dla innych, brak zdrowego egoizmu i koncentracja na potrzebach innych kosztem własnych. Współuzależnienie jest złożonym i wielowymiarowym zjawiskiem, które wymaga zrozumienia jego mechanizmów oraz świadomego działania w celu przezwyciężenia tego wzorca zachowań.
Przykłady toksycznych wzorców osób współuzależnionych
Osoby współuzależnione często przejawiają nadmierną troskę o innych, nawet kosztem swojego własnego dobrostanu. Mogą angażować się w nieustanne ratowanie i naprawianie problemów innych, nie dając im szansy na samodzielne radzenie sobie. Przykładowo, osoba współuzależniona może przejmować nadmierną odpowiedzialność za zdrowie i problemy emocjonalne swojego partnera, pomimo braku zmiany zachowań u niego. Osoby współuzależnione często zaniedbują własne potrzeby i pragnienia, skupiając się na zaspokajaniu potrzeb innych. Mogą rezygnować z osobistych celów, zainteresowań i relacji, aby spełnić oczekiwania i potrzeby osoby uzależnionej. Na przykład, osoba współuzależniona może zaniedbywać swoje hobby, aby spędzać cały czas na zajmowaniu się osobą uzależnioną. Osoby współuzależnione często mają trudności z ustanawianiem i utrzymaniem zdrowych granic w relacjach. Mogą tolerować niewłaściwe zachowania, naruszanie swojej prywatności i nieodpowiednie traktowanie, nie potrafiąc postawić jasnych granic. Przykładowo, osoba współuzależniona może pozostawać w toksycznym związku, mimo częstych kłótni, agresji lub nadużywania substancji przez partnera. Osoby współuzależnione często próbują kontrolować zachowanie innych, wierząc, że to pomoże im zatrzymać uzależnienie lub problemy. Mogą próbować ograniczać wolność i decyzje osoby uzależnionej, w nadziei na jej zmianę. Osoba współuzależniona może więc monitorować codzienne czynności osoby uzależnionej, kontrolować jej kontakty społeczne lub usiłować regulować jej czas i działania. Warto zauważyć, że te przykłady to tylko niektóre z wielu toksycznych wzorców zachowań występujących u osób współuzależnionych.
Współuzależnienie – możliwe przyczyny
Współuzależnienie jest złożonym zjawiskiem, a jego przyczyny mogą być wielorakie i różnić się w zależności od osoby. Kilka często wymienianych czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju współuzależnienia to:
Wychowywanie się w rodzinie, w której jeden z członków rodziny był uzależniony
Dzieci uczą się większości zachowań, wartości i wzorców relacyjnych poprzez obserwację i naśladowanie swoich rodziców lub opiekunów. Jeśli rodzic był uzależniony, a inni członkowie rodziny byli współuzależnieni, dzieci mogą internalizować te wzorce i uważać je za normę w relacjach. W ten sposób, dzieci uczą się, że bycie zaangażowanym emocjonalnie, nadmiernie opiekuńczym lub poświęcanie siebie dla innych jest akceptowalne i oczekiwane. Ponadto w rodzinach, gdzie występuje uzależnienie, granice między członkami rodziny często są zaburzone. Często brakuje zdrowej separacji między jednostkami, a role i odpowiedzialności są rozmyte. Dzieci, które dorastają w takich rodzinach, mogą mieć trudności w rozróżnianiu, gdzie kończy się ich odpowiedzialność za siebie, a zaczyna się odpowiedzialność za innych. To brak jasnych granic może przyczyniać się do rozwoju współuzależnienia w przyszłości. Dzieci, które dorastają w rodzinach z uzależnieniem, często doświadczają niestabilności emocjonalnej i braku bezpieczeństwa. Mogą czuć się odpowiedzialne za utrzymanie porządku i stabilności w rodzinie, nawet jeśli jest to niemożliwe do osiągnięcia. W wyniku tego, jako dorośli, mogą kontynuować ten wzorzec, starając się utrzymać porządek i zapewnić bezpieczeństwo innym osobom, nawet kosztem własnych potrzeb. Dodatkowo, dzieci w rodzinach z uzależnieniem często doświadczają trudnych emocji, takich jak wstyd, poczucie winy, gniew czy smutek. W wyniku tego, mogą wykształcić strategie radzenia sobie, które obejmują zaangażowanie się w relacje współuzależnione, w których ich wartość i poczucie własnej tożsamości są związane z opieką i pomaganiem innym. Warto zaznaczyć, że chociaż wychowanie w rodzinie z uzależnieniem może zwiększać ryzyko rozwoju współuzależnienia, nie oznacza to, że każde dziecko z takiego środowiska automatycznie staje się współuzależnione. Czynniki genetyczne, osobowościowe, społeczne i inne czynniki również odgrywają rolę w kształtowaniu się współuzależnienia.
Niskie poczucie własnej wartości
Osoby z niskim poczuciem własnej często starają się zasłużyć na miłość i akceptację w bliskich relacjach. Życie z osobą uzależnioną i poświęcanie się dla niej może dawać im poczucie bycia potrzebnym i ważnym, chociaż jest to kruche i nietrwałe źródło samooceny. Ponadto osoby z niskim poczuciem własnej wartości często obawiają się odrzucenia i opuszczenia przez innych. W celu uniknięcia bólu emocjonalnego związanego z ryzykiem odrzucenia, mogą angażować się w relacje współuzależnione, wierząc, że poprzez ciągłe dawanie i poświęcanie się dla innych, utrzymają ich blisko siebie. Mogą pozwalać innym na naruszanie ich granic i wymagać od siebie nieustannego poświęcenia. To prowadzi do utrzymywania relacji toksycznych, gdzie zaspokajanie potrzeb innych jest priorytetem kosztem własnych. Ważne jest, aby osoby z niskim poczuciem własnej wartości odkryły i zrozumiały przyczyny swoich przekonań i uczuć, oraz aby podjęły kroki w celu zbudowania zdrowego poczucia własnej wartości i samoakceptacji.
Obniżona świadomość własnych emocji
Osoby, które mają trudności w rozpoznawaniu, wyrażaniu i regulowaniu swoich emocji, mogą szukać zaspokojenia i poczucia kontroli poprzez zaangażowanie się w relacje współuzależnione. Unikanie własnych emocji i skupianie się na potrzebach innych osób może służyć jako sposób unikania własnego dyskomfortu emocjonalnego. Obniżona świadomość emocjonalna może prowadzić do powtarzania toksycznych wzorców zachowań. Osoba może powtarzać destrukcyjne wzorce związków, niezdolna do zidentyfikowania, że ich potrzeby emocjonalne nie są spełniane lub że są wciągane w niewłaściwe relacje. Brak świadomości własnych emocji utrudnia możliwość dokonania pozytywnych zmian w relacjach.
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Jak wyjść ze współuzależnienia?
Wyjście ze współuzależnienia może być trudnym i wieloetapowym procesem, ale jest możliwe. Poniżej przedstawiamy kilka ważnych kroków, które mogą pomóc w przezwyciężeniu współuzależnienia.
Uznanie problemu
Uświadomienie sobie problemu jest pierwszym krokiem w procesie zdrowienia. Dopóki nie zrozumiemy, że nasze zachowania i wzorce są niezdrowe i szkodliwe dla nas samych, trudno będzie podjąć działania mające na celu ich zmianę. Świadomość problemu pozwala nam spojrzeć na siebie i na nasze relacje w sposób bardziej obiektywny i krytyczny. Co ważne, uznanie przed samym sobą, że mamy problem, generuje odczucie dyskomfortu i niezadowolenia ze swojej sytuacji, co może wzbudzić w nas pragnienie zmiany i poprawy jakości naszego życia. Etap ten stanowi więc motywującą siłę, która popycha nas do podjęcia działań mających na celu wyjście ze współuzależnienia. Sprawia, że stajemy się bardziej odpowiedzialni za swoje życie i swoje wybory, skłania nas do poszukiwania pomocy i wsparcia.
Zwiększenie wiedzy na temat mechanizmów uzależnienia i współuzależnienia
Zwiększenie wiedzy w temacie problemu pozwala nam rozpoznać destrukcyjne wzorce zachowań, które są charakterystyczne dla uzależnienia i współuzależnienia. Możemy zauważyć dzięki temu, w jaki sposób nasze działania, myśli i emocje przyczyniają się do utrzymywania toksycznych relacji i ich negatywnych konsekwencji. To ważny krok w przełamywaniu tych wzorców i poszukiwaniu zdrowszych alternatyw. Umożliwia nam identyfikację głębszych przyczyn współuzależnienia i skierowanie naszych działań na przezwyciężanie tych przyczyn. Zwiększenie świadomości mechanizmów uzależnienia i współuzależnienia jest zatem kluczowe, ponieważ umożliwia nam rozpoznanie, zrozumienie i radzenie sobie z tymi wzorcami. Pozwala nam podejmować świadome decyzje i dążyć do zdrowych relacji oraz własnego dobrostanu.
Koncentracja na sobie
Skoncentrowanie się na sobie jest niezbędne na drodze wyjścia ze współuzależnienia. Umożliwia ono odbudowę poczucia własnej tożsamości i ponowne odkrywanie swoich wartości, celów i zainteresowań. Pozwala na rozwój indywidualnej tożsamości, niezależnie od zależności i relacji z innymi. Jest ono także kluczowe w ustalaniu i utrzymywaniu zdrowych granic w relacjach z innymi, umożliwia nam skupienie się na własnym samopoczuciu i zdrowiu psychicznym. Skoncentrowanie się na sobie jest również istotne w rozwoju zdrowych relacji z innymi. Skoncentrowanie się na sobie nie oznacza egoizmu czy całkowitego odcięcia od innych ludzi. Wręcz przeciwnie, umożliwia nam budowanie autentycznych i satysfakcjonujących relacji, opartych na wzajemnym szacunku, wsparciu i równowadze.
Udział w psychoterapii
Psychoterapia umożliwia osobie współuzależnionej zrozumienie głębszych mechanizmów, które prowadzą do współuzależnienia. Psychoterapeuta może pomóc w identyfikacji destrukcyjnych wzorców zachowań, przekonań i emocji, które podtrzymują ten wzorzec. Ponadto wiele osób współuzależnionych doświadczyło traumy lub emocjonalnych ran w przeszłości, które wpływają na ich zdolność do nawiązywania zdrowych relacji i dbania o siebie. Psychoterapia pozwala na identyfikację i przepracowanie tych traum oraz nauczenie się zdrowych strategii radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi. Psychoterapia wspiera osobę współuzależnioną w pracy nad budowaniem zdrowych granic, rozwijaniem asertywności, wyrażaniem własnych potrzeb. Jak już wspominaliśmy, osoby współuzależnione często mają niskie poczucie własnej wartości i uzależniają swoją wartość od zadowolenia innych. Psychoterapia pomaga w budowaniu samoakceptacji, wzmacnianiu poczucia własnej wartości i odnalezieniu autentycznego „ja”.
Uczestniczenie w grupie wsparcia
Grupy wsparcia stanowią bezpieczne i wspierające środowisko, w którym osoby dotknięte współuzależnieniem mogą dzielić się swoimi doświadczeniami, emocjami i wyzwaniami związanymi ze swoją sytuacją. W grupach wsparcia można zdobywać cenne informacje i wiedzę na temat współuzależnienia oraz skutecznych strategii i narzędzi do radzenia sobie z tym problemem. Osoby, które odniosły sukces w wyjściu z współuzależnienia, mogą dzielić się swoimi historiami sukcesu, dając innym nadzieję i inspirację. Członkowie grupy mogą być cennym źródłem wsparcia, dawać poczucie zrozumienia i akceptacji. To bezcenne, ponieważ współuzależnienie często wiąże się z poczuciem samotności, izolacji i wstydu.
Współuzależnienie – podsumowanie
Współuzależnienie jest złożonym i często trudnym do rozpoznania oraz przezwyciężenia wzorcem zachowań. W artykule omówiliśmy definicję współuzależnienia, charakterystyczne objawy, przyczyny oraz metody wyjścia z tego stanu. Uświadomienie sobie problemu, zwiększenie świadomości mechanizmów uzależnienia i współuzależnienia, skoncentrowanie się na sobie, psychoterapia i wsparcie grupowe są kluczowymi elementami w procesie wyjścia ze współuzależnienia. Współuzależnienie może prowadzić do destrukcyjnych relacji, utraty własnej tożsamości i zdrowia psychicznego. Jednak poprzez zdobycie wiedzy, świadomości siebie i pracy nad własnym rozwojem, istnieje nadzieja na wyjście z tego wzorca i odzyskanie kontroli nad własnym życiem. Nie jest to łatwy proces, wymaga czasu, zaangażowania i wsparcia, ale jest możliwy. Warto podjąć kroki w celu zrozumienia siebie, odbudowy poczucia własnej wartości, nawiązania zdrowych relacji i odzyskania kontroli nad swoim życiem. Współuzależnienie nie musi definiować naszego losu – możemy stworzyć zdrowe, satysfakcjonujące i autentyczne życie, w którym dbamy o siebie i spełniamy swoje własne potrzeby.
Mogą Cię także zainteresować inne nasze artykuły:
Lęk przed odrzuceniem – objawy, przyczyny, sposoby radzenia sobie z nim (widokipsychoterapia.pl)
Lęk przed bliskością – Widoki Psychoterapia
Jak radzić sobie z samotnością? – Widoki Psychoterapia
Odwiedź nas także na Facebooku: Widoki – Twoja Psychoterapia | Warsaw | Facebook
oraz na Instagramie: Widoki – Twoja Psychoterapia (@widoki_twoja_psychoterapia) • Zdjęcia i filmy na Instagramie
