Zespół depersonalizacji – derealizacji

Derealizacja i depersonalizacja to zjawiska związane z zaburzeniami percepcji i tożsamości, które mogą być trudne do zrozumienia zarówno dla osób doświadczających tych stanów, jak i dla ich bliskich. Choć często występują razem, mają odrębne definicje i charakterystyki.

Czym jest derealizacja i depersonalizacja?

Derealizacja odnosi się do uczucia nierealności otaczającego świata. Osoby doświadczające derealizacji opisują swoje otoczenie jako odległe, zmienione lub wręcz nierzeczywiste. Mogą mieć wrażenie, że świat jest jakby widziany przez mgłę lub szybę. Te odczucia mogą być tak intensywne, że osoby mają trudności z normalnym funkcjonowaniem w codziennym życiu.

Depersonalizacja dotyczy uczucia oddzielenia od własnej osoby. Osoby doświadczające depersonalizacji mogą czuć się jakby obserwowały siebie z zewnątrz lub miały wrażenie, że ich myśli i uczucia nie należą do nich. Może to prowadzić do poczucia, że ich ciało jest obce lub że są jakby robotami, wykonującymi czynności automatycznie.

Te stany mogą być epizodyczne lub chroniczne, wpływając na różne aspekty życia osoby dotkniętej nimi, od relacji interpersonalnych po wydajność w pracy lub szkole.

Zespół depersonalizacji-derealizacji to zaburzenie psychiczne, które występuje pod postacią regularnych i nawracających epizodów depersonalizacji/derealizacji lub jako trwałe zaburzenie, kiedy to uczucie depersonalizacji/derealizacji towarzyszy osobie cały czas, z różną intensywnością, ale bez okresów remisji, czyli przejściowego ustąpienia lub zahamowania objawów. 

Zespół depersonalizacji – derealizacji w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych

W zaktualizowanej najnowszej wersji ICD-11 depersonalizacja – derealizacja dopasowana jest do kategorii zaburzeń dysocjacyjnych. Zgodnie z ICD-10 dysocjacja rozumiana jest jako „częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami z przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała”.

Zespół depersonalizacji – derealizacji w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (DSM-5) także został przyporządkowany do kategorii zaburzeń dysocjacyjnych i definiowany jest jako uporczywe lub nawracające poczucie odłączenia (oddzielenia) od własnego ciała i procesów psychicznych.

Kryteria diagnostyczne według DSM-5

DSM-5 definiuje zespół depersonalizacji – derealizacji jako zaburzenie charakteryzujące się uporczywymi lub nawracającymi doświadczeniami depersonalizacji, derealizacji lub obu. Kryteria diagnostyczne obejmują:

1. Uczucie odłączenia lub nierealności własnych myśli, uczuć, ciała lub otoczenia (depersonalizacja i/lub derealizacja).
2. Świadomość rzeczywistości jest zachowana. Osoba jest świadoma, że jej odczucia są subiektywne i nie są zgodne z rzeczywistością.
3. Objawy powodują znaczny dyskomfort lub upośledzenie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub w innych ważnych obszarach życia.
4. Zaburzenie nie jest spowodowane bezpośrednim działaniem substancji (np. narkotyków, leków) ani stanem chorobowym.
5. Objawy nie są lepiej wyjaśnione przez inne zaburzenie psychiczne, takie jak schizofrenia, ataki paniki, depresja czy zaburzenie osobowości.

Kryteria diagnostyczne według DSM-5 i ICD-10

ICD-10 również zawiera kryteria diagnostyczne dla zespołu depersonalizacji – derealizacji, klasyfikowanego jako F48.1:

1. Pojedyncze lub nawracające epizody depersonalizacji, derealizacji lub obu.
2. Utrzymująca się lub nawracająca zmiana percepcji własnej osoby lub otoczenia, która może obejmować uczucie nierealności, obcości lub odłączenia.
3. Krytyczna ocena rzeczywistości jest zachowana. Osoba zdaje sobie sprawę, że jej doświadczenia są subiektywne.
4. Objawy powodują znaczący dyskomfort lub trudności w funkcjonowaniu w codziennym życiu.

Derealizacja i depersonalizacja – charakterystyka objawów

Zespół depersonalizacji – derealizacji charakteryzuje się różnorodnymi i często trudnymi do opisania objawami. Do najczęstszych należą:

Uczucie nierealności otoczenia (derealizacja). Osoby mogą mieć wrażenie, że otaczający świat jest nierzeczywisty, odległy, bezbarwny lub bez życia. Często opisują to jako oglądanie świata przez szybę lub mgłę. Mogą mieć trudności z rozpoznaniem miejsc, które powinny być im dobrze znane, oraz czuć się odcięte od otoczenia.

Uczucie odłączenia od własnej osoby (depersonalizacja). Może to obejmować poczucie bycia zewnętrznym obserwatorem własnych myśli, ciała lub emocji. Osoby mogą czuć się odcięte od swojego ciała, jakby były robotem lub postacią w grze komputerowej. Może to prowadzić do trudności z identyfikacją własnych uczuć i potrzeb.

Problemy z pamięcią i koncentracją. Epizody depersonalizacji-derealizacji mogą zakłócać zdolność do skupienia się i przetwarzania informacji, co prowadzi do problemów z pamięcią krótkoterminową. Osoby mogą mieć trudności z wykonywaniem codziennych zadań, zapominając o prostych rzeczach lub mając problem z organizacją czasu.

Zmniejszona zdolność odczuwania emocji. Osoby mogą czuć się emocjonalnie odcięte, mają trudności z odczuwaniem radości, smutku, czy strachu. Mogą czuć się pustymi lub zobojętniałymi na otaczające ich wydarzenia i relacje interpersonalne.

Lęk i panika. Często towarzyszy tym stanom, ponieważ uczucia nierealności mogą być bardzo przerażające i dezorientujące. Lęk może nasilać objawy depersonalizacji-derealizacji, tworząc błędne koło, w którym objawy wywołują więcej lęku, co z kolei nasila objawy.

Przyczyny zespołu depersonalizacji – derealizacji

Przyczyny zespołu depersonalizacji – derealizacji są złożone i wieloczynnikowe. Mogą one obejmować zarówno czynniki psychologiczne, jak i biologiczne. Najczęściej są rezultatem trudnych doświadczeń życiowych.

Do najczęściej wymienianych przyczyn należą:

1. Traumatyczne doświadczenia. Przebywanie w sytuacjach o wysokim stresie lub doświadczenie traumy, takiej jak nadużycie fizyczne, emocjonalne lub seksualne, może prowadzić do rozwoju tych stanów jako mechanizmu obronnego. Traumatyczne doświadczenia w dzieciństwie, takie jak zaniedbanie lub separacja od rodziców, są szczególnie silnie związane z wystąpieniem depersonalizacji i derealizacji.
2. Zaburzenia lękowe i depresyjne. Osoby zmagające się z chronicznym lękiem lub depresją są bardziej narażone na epizody depersonalizacji i derealizacji. Wysoki poziom stresu i przewlekłe poczucie bezradności mogą wywołać te stany, ponieważ organizm próbuje chronić się przed nadmiernym stresem, odcinając się od nieprzyjemnych emocji i doznań.
3. Zaburzenia neurologiczne. Niektóre choroby neurologiczne, takie jak padaczka, mogą powodować epizody depersonalizacji-derealizacji jako wynik zmian w mózgu. Zmiany w funkcjonowaniu mózgu mogą wpływać na sposób, w jaki przetwarzane są bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, prowadząc do uczucia odrealnienia.
4. Substancje psychoaktywne. Używanie narkotyków halucynogennych, takich jak LSD, marihuana, czy ecstasy, może wywołać epizody depersonalizacji i derealizacji, które mogą trwać nawet po ustąpieniu działania substancji. U niektórych osób, zwłaszcza tych z predyspozycjami do zaburzeń psychicznych, nawet jednorazowe użycie takich substancji może prowadzić do trwałych zmian w percepcji.
5. Genetyka i biologia. Badania wskazują, że może istnieć genetyczna predyspozycja do tych stanów, co oznacza, że osoby z rodzinną historią zaburzeń psychicznych są bardziej narażone. Zmiany w neuroprzekaźnikach mózgu, takich jak serotonina i dopamina, również mogą odgrywać rolę w rozwoju depersonalizacji i derealizacji.

Leczenie zespołu depersonalizacji – derealizacji

Leczenie zespołu depersonalizacji – derealizacji może być wyzwaniem, ale istnieje kilka podejść terapeutycznych, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia:

1. Psychoterapia. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest często stosowana w leczeniu depersonalizacji – derealizacji. CBT pomaga pacjentom zmieniać negatywne wzorce myślenia i radzić sobie z lękiem, który może wywoływać epizody tych stanów. Terapia może również obejmować techniki relaksacyjne i strategie radzenia sobie z codziennym stresem.
   Inne formy terapii, takie jak terapia psychodynamiczna, mogą również być skuteczne. Terapia psychodynamiczna koncentruje się na badaniu i zrozumieniu głębszych, często nieświadomych przyczyn problemów psychicznych, co może pomóc w redukcji objawów.
2. Farmakoterapia. W niektórych przypadkach leki mogą być pomocne. Leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe mogą łagodzić objawy lęku i depresji, które często towarzyszą depersonalizacji – derealizacji. Leki przeciwdrgawkowe mogą być stosowane w przypadkach związanych z zaburzeniami neurologicznymi.
   Wybór odpowiedniego leku i dawkowanie powinny być starannie monitorowane przez lekarza psychiatrę, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych i zapewnić optymalne rezultaty.
3. Techniki relaksacyjne i mindfulness. Ćwiczenia relaksacyjne, takie jak medytacja, głębokie oddychanie i techniki mindfulness, mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie świadomości ciała, co może złagodzić objawy depersonalizacji – derealizacji. Regularne praktykowanie tych technik może pomóc w utrzymaniu stanu spokoju i zmniejszeniu nasilenia objawów.
4. Unikanie substancji psychoaktywnych. Ważne jest, aby unikać substancji, które mogą wywoływać lub nasilać objawy depersonalizacji – derealizacji. Dotyczy to zwłaszcza narkotyków halucynogennych oraz niektórych leków przepisanych na inne schorzenia.
5. Wsparcie społeczne i edukacja. Ważne jest, aby osoby dotknięte depersonalizacją – derealizacją miały wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i grup wsparcia. Edukacja na temat tych stanów, zarówno dla pacjentów, jak i ich bliskich, może pomóc w lepszym zrozumieniu i radzeniu sobie z objawami.

Podsumowanie

Depersonalizacja i derealizacja to złożone i często dezorientujące stany, które mogą poważnie wpłynąć na życie osoby dotkniętej nimi. Zrozumienie tych zjawisk, ich przyczyn oraz dostępnych metod leczenia jest kluczowe dla skutecznego radzenia sobie z nimi. Choć leczenie może być wyzwaniem, wiele osób znajduje ulgę dzięki terapii, farmakoterapii i technikom relaksacyjnym. Współpraca z doświadczonymi specjalistami, którzy mogą dostosować plan leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta, jest kluczowa w procesie zdrowienia.

Mogą Cię także zainteresować inne nasze artykuły:

Daddy issues – co to znaczy i jakie są symptomy? | Widoki – Twoja Psychoterapia (widokipsychoterapia.pl

FOMO, czyli lęk przed tym, co nas omija | Widoki – Twoja Psychoterapia (widokipsychoterapia.pl)

Odwiedź nas również na Facebooku: Widoki – Twoja Psychoterapia | Warsaw | Facebook oraz Instagramie: Widoki – Twoja Psychoterapia • Psychoterapia Warszawa (@widoki_twoja_psychoterapia) • Zdjęcia i filmy na Instagramie