Osobowość narcystyczna

Osobowość narcystyczna ma współcześnie idealne warunki do rozkwitu. Wiele cech dzisiejszego świata sprzyja rozwojowi narcystycznych postaw: koncentracja na tym, co zewnętrzne, indywidualizm i konsumpcjonizm. Funkcjonujemy w rzeczywistości przesyconej autopromocją, egocentryzmem, nieustanną potrzebą podziwu ze strony innych. Widać to wyraźnie w mediach społecznościowych. Magdalena Szpunar w swojej „Kulturze cyfrowego narcyzmu” zauważa: „Narcyz pragnie żyć w specyficznym środowisku, które możemy określić mianem wiecznego lajka. Jednostki w jego otoczeniu muszą – zgodnie z facebookowym imperatywem – nieustannie utrzymywać uniesionego w górę kciuka i przekonywać, jak bardzo aktor prezentujący się online jest cool, doskonały, boski i zasługujący na „mega szacun”. Kluczowe jest przyciąganie uwagi poprzez także sukces, choćby miał on charakter wyimaginowany”. Skupienie na sobie i miłość własna są zdrowe, sprzyjają prawidłowemu funkcjonowaniu. Niekiedy przyjmuje to jednak formę powodującą cierpienie – samej osoby w sobie zakochanej i jej otoczeniu.

Kobieta narcyz leżąca na podłodze patrząca w lustro

Zdrowy narcyzm – warunek prawidłowego funkcjonowania

Pozytywny obraz siebie, wysoka samoocena, zdrowy narcyzm, pewność siebie, skupienie na sobie – wszystko to jest oznaką zdrowia. Żeby przeżyć i żeby żyć dobrze skupiamy się na sobie, na swoich potrzebach, zabiegamy o uwagę i uznanie. Dopiero napełnieni ciepłymi uczuciami do siebie, pozytywnymi przekonaniami na swój temat możemy budować zdrowe relacje z innymi i się rozwijać. To, na ile siebie akceptujemy, jak siebie oceniamy w dużej mierze decyduje o tym, czy jesteśmy szczęśliwi. Każdy człowiek jest wrażliwy na punkcie własnej osoby, chce żyć tak, aby czuć się dobrze z samym sobą. Sprzyja temu doświadczanie pochwał, aprobaty, zwłaszcza ze strony znaczących i / lub bliskich osób.

Pozytywny obraz siebie, zdrowy narcyzm wiążą się z:

– pewnością siebie

– równowagą emocjonalną

– przychylnym stosunkiem do innych

– lepszymi kontaktami z ludźmi

– wyższą efektywnością działania

– otwartością na doświadczenia

– byciem autorytetem dla innych, liderem grup

Choć łatwo przejść ze zdrowej pewności siebie w arogancję, optymalny poziom narcyzmu adaptacyjnego pomaga w codziennym funkcjonowaniu. W niektórych osobach rozwija się jednak niezdrowa miłość własna. Mit o Narcyzie, zakochanym w wyidealizowanym obrazie własnej osoby, jest znanym, metaforycznym odzwierciedleniem osobowości narcystycznej.

Osobowość narcystyczna – kryteria diagnostyczne

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (International Classification of Diseases 10th Revision – ICD-10) nie precyzuje się kryteriów rozpoznawania osobowości narcystycznej. Zalicza się ją do tzw. innych określonych zaburzeń osobowości. Warunkiem rozpoznania jest spełnienie ogólnych kryteriów zaburzenia osobowości.

Ogólne kryteria zaburzeń osobowości

utrwalone wzorce przeżywania i zachowania osoby, które jako całość wyraźnie odbiegają od zakresu kulturowo oczekiwanego i akceptowanego czyli od tzw. „normy”
trudności widoczne są w całym zachowaniu osoby, które jest nieelastyczne i nieprzystosowawcze – nie ogranicza się tylko do jednego wyzwalającego bodźca lub sytuacji
dana osoba doznaje indywidualnego cierpienia i/lub wywiera niepożądany wpływ na otoczenie
problematyczne cechy są stabilne i cechuje je długi czas trwania; rozpoczynają się zwykle w okresie późnego dzieciństwa lub wieku młodzieńczym i trwają w wieku dojrzałym.

Kryteria diagnostyczne osobowości narcystycznej

Amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-IV) definiuje osobowość narcystyczną jako utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu), potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia się w różnych kontekstach, na co wskazuje co najmniej pięć z poniższych kryteriów:

Jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości (wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekuje uznania własnej wyższości, niewspółmiernie do rzeczywistych dokonań)
Pochłaniają ją fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybitnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej
Przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikatowości, którą mogą zrozumieć lub z którą mogą obcować tylko inni wyjątkowi bądź zajmujący wysoką pozycję ludzie lub instytucje
Wymaga przesadnego podziwu
Ma poczucie posiadania specjalnych uprawnień, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej oczekiwaniom
Nastawiona jest eksploratorsko wobec innych ludzi, tzn. wykorzystuje ich do osiągnięcia własnych celów
Brak jej empatii, niechętnie rozpoznanie cudzie uczucia i potrzeby oraz nie jest skłonna z nimi się identyfikować
Często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą
Swą postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłość

Osobowość narcystyczna – powody powstania

Najbardziej pewni siebie i agresywni są najbardziej wystraszeni, a ich przebojowość jest tylko mechanizmem obronnym, zasłoną zakompleksionego ja, które w sukcesach, prestiżowych błyskotkach, posłuchu, samozadowoleniu, konsumeryzmie, kompulsywnie chroni się przed zniszczeniem.
K. Maliszewski, „Lekcje z niepokoju. Szkic o pedagogice (z) lęku”

Cechy narcystyczne mogą się rozwinąć zarówno wtedy, gdy dziecko jest nadmiernie chwalone i rozpieszczane, jak i wtedy, gdy jest zaniedbywane; w sytuacji gdy opiekunowie oczekują od dziecka zbyt dużo lub zbyt mało. Cytowana już Szpunar pisze, że „do narcystycznego uszkodzenia może także dochodzić w przypadku dzieci rodziców surowych, wymagających i mało empatycznych. Rodziciele z pierwszego modelu (bezkrytycznie chwalący) prowadzą do ukształtowania jednostek niedojrzałych, naiwnych, nie potrafiących podjąć długotrwałego wysiłku, z kolei drugi model prowadzi do wychowania jednostek przepełnionych narcystyczną wściekłością”. Poświęcanie dziecku nadmiernej uwagi, ciągłe pochwały mogą spowodować, że osoba nie ma motywacji i umiejętności koniecznych do uzyskania takich „nagród” w normalnych warunkach. Czasami zdarza się natomiast, że pewne trudne wydarzenie lub powtarzające się wydarzenia w życiu dziecka sprawiły, że nie pozostało mu nic innego, jak zwrócić się ku sobie i siebie utulić. Osoba taka rozwija się w stanie, w którym ma poczucie, że stało się jej coś strasznego i nie było nikogo, kto by uznał jej ból. M. Szpunar podkreśla, że: „Natura jednostki narcystycznej jest bowiem dualna – powierzchowny samozachwyt i mania wielkości stają się formą maskowania niepewności, słabości i niewiary we własne możliwości. Lęk zatem, immanentnie wiąże się z egzystencją narcystycznej jednostki”.

Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?

Osobowość narcystyczna a inne zaburzenia

Stosunkowo rzadko się zdarza, że u danej osoby możemy stwierdzić „czyste” cechy narcystyczne. Niejednokrotnie zaburzenie to współwystępuje z innymi trudnościami.

Osobowość narcystyczna i antyspołeczna

To, co najbardziej charakterystyczne dla osób łączących cechy osobowości narcystycznej i antyspołecznej, to: pewność siebie, brak skrupułów, amoralność, nielojalność, arogancja, wykorzystywanie i pogarda dla innych, mściwość i manipulacje oraz skłonność do oszustwa. Ludzie o takich cechach osobowości często mogą odnosić sukcesy zawodowe i utrzymywać się w granicach wyznaczanych przez prawo. Niektórzy z nich trafiają do domów poprawczych czy więzień. Bywa, że osoby takie popadają w różne nałogi i z tego powodu trafią do ośrodków zajmujących się leczeniem odwykowym.

Osobowość narcystyczna i histrioniczna

Osoba narcystyczna z cechami histrionicznymi jest zazwyczaj uwodzicielska, czarująca, prowokująca seksualnie; często jest atrakcyjna fizycznie i elokwentna. Jest skupiona na swoim wyglądzie, stroju, „cielesności”. Łatwo nawiązuje kontakty z płcią przeciwną i zaspokaja swoje potrzeby seksualne, ale nie jest zainteresowana prawdziwą bliskością czy relacją. Od partnera domaga się adoracji i potwierdzenia swojej atrakcyjności. Może mieć liczne romanse, nawet z kilkoma osobami jednocześnie.

Osobowość narcystyczna i unikająca

Cechy przejawiane przez takie osoby, to przede wszystkim: ogromnie duża wrażliwość na reakcje otoczenia, zwłaszcza na wszelkiego rodzaju krytykę. Za najmniejszą nawet oznakę dezaprobaty osoby takie łatwo się obrażają i często bardzo długo – „do końca życia” – pamiętają doznaną „krzywdę”. Typowe dla nich jest „chowanie się” za plecami innych i wycofywanie się z realnego życia do świata swoich fantazji, gdzie można snuć iluzje o swojej wyjątkowości i wielkości.

Osobowość narcystyczna i stany maniakalno-depresyjne

W stanach maniakalnych bardzo wyraźne są cechy patologicznego narcyzmu tj. omnipotencja i wielkościowość. Natomiast depresja pojawia się w sytuacji, kiedy załamuje się przekonanie, że perfekcja i omnipotencja są osiągalne. Osoba narcystyczna nie jest w stanie uznać swoich niedoskonałości za „wybaczalne i ludzkie”. Zamiast tego czuje się całkowicie niedoskonała i bezwartościowa. Pojawia się przygnębienie i rozpacz, które mogą prowadzić do myśli i prób samobójczych.

Leczenie

Podstawowym sposobem leczenia tych osób jest psychoterapia. W niektórych stanach i sytuacjach wskazana bywa też farmakoterapia, która w tej grupie pacjentów ma zazwyczaj charakter doraźny i objawowy, tzn. ma oddziaływać np. na lęk, depresję, gwałtowne zmiany nastoju.

W Widokach znajdziesz specjalistów, którzy pomogą Ci, jeżeli Ciebie lub kogoś Ci bliskiego męczy nadmierny narcyzm.