Osobowość narcystyczna ma współcześnie idealne warunki do rozkwitu. Wiele cech dzisiejszego świata sprzyja rozwojowi narcystycznych postaw: koncentracja na tym, co zewnętrzne, indywidualizm i konsumpcjonizm. Funkcjonujemy w rzeczywistości przesyconej autopromocją, egocentryzmem, nieustanną potrzebą podziwu ze strony innych. Widać to wyraźnie w mediach społecznościowych. Magdalena Szpunar w swojej „Kulturze cyfrowego narcyzmu” zauważa: „Narcyz pragnie żyć w specyficznym środowisku, które możemy określić mianem wiecznego lajka. Jednostki w jego otoczeniu muszą – zgodnie z facebookowym imperatywem – nieustannie utrzymywać uniesionego w górę kciuka i przekonywać, jak bardzo aktor prezentujący się online jest cool, doskonały, boski i zasługujący na „mega szacun”. Kluczowe jest przyciąganie uwagi poprzez także sukces, choćby miał on charakter wyimaginowany”. Skupienie na sobie i miłość własna są zdrowe, sprzyjają prawidłowemu funkcjonowaniu. Niekiedy przyjmuje to jednak formę powodującą cierpienie – samej osoby w sobie zakochanej i jej otoczeniu.
Zdrowy narcyzm – warunek prawidłowego funkcjonowania
Pozytywny obraz siebie, wysoka samoocena, zdrowy narcyzm, pewność siebie, skupienie na sobie – wszystko to jest oznaką zdrowia. Żeby przeżyć i żeby żyć dobrze skupiamy się na sobie, na swoich potrzebach, zabiegamy o uwagę i uznanie. Dopiero napełnieni ciepłymi uczuciami do siebie, pozytywnymi przekonaniami na swój temat możemy budować zdrowe relacje z innymi i się rozwijać. To, na ile siebie akceptujemy, jak siebie oceniamy w dużej mierze decyduje o tym, czy jesteśmy szczęśliwi. Każdy człowiek jest wrażliwy na punkcie własnej osoby, chce żyć tak, aby czuć się dobrze z samym sobą. Sprzyja temu doświadczanie pochwał, aprobaty, zwłaszcza ze strony znaczących i / lub bliskich osób.
Pozytywny obraz siebie, zdrowy narcyzm wiążą się z:
– pewnością siebie
– równowagą emocjonalną
– przychylnym stosunkiem do innych
– lepszymi kontaktami z ludźmi
– wyższą efektywnością działania
– otwartością na doświadczenia
– byciem autorytetem dla innych, liderem grup
Choć łatwo przejść ze zdrowej pewności siebie w arogancję, optymalny poziom narcyzmu adaptacyjnego pomaga w codziennym funkcjonowaniu. W niektórych osobach rozwija się jednak niezdrowa miłość własna. Mit o Narcyzie, zakochanym w wyidealizowanym obrazie własnej osoby, jest znanym, metaforycznym odzwierciedleniem osobowości narcystycznej.
Osobowość narcystyczna – kryteria diagnostyczne
W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (International Classification of Diseases 10th Revision – ICD-10) nie precyzuje się kryteriów rozpoznawania osobowości narcystycznej. Zalicza się ją do tzw. innych określonych zaburzeń osobowości. Warunkiem rozpoznania jest spełnienie ogólnych kryteriów zaburzenia osobowości.
Ogólne kryteria zaburzeń osobowości
- utrwalone wzorce przeżywania i zachowania osoby, które jako całość wyraźnie odbiegają od zakresu kulturowo oczekiwanego i akceptowanego czyli od tzw. „normy”
- trudności widoczne są w całym zachowaniu osoby, które jest nieelastyczne i nieprzystosowawcze – nie ogranicza się tylko do jednego wyzwalającego bodźca lub sytuacji
- dana osoba doznaje indywidualnego cierpienia i/lub wywiera niepożądany wpływ na otoczenie
- problematyczne cechy są stabilne i cechuje je długi czas trwania; rozpoczynają się zwykle w okresie późnego dzieciństwa lub wieku młodzieńczym i trwają w wieku dojrzałym.
Kryteria diagnostyczne osobowości narcystycznej
Amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-IV) definiuje osobowość narcystyczną jako utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu), potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia się w różnych kontekstach, na co wskazuje co najmniej pięć z poniższych kryteriów:
- Jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości (wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekuje uznania własnej wyższości, niewspółmiernie do rzeczywistych dokonań)
- Pochłaniają ją fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybitnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej
- Przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikatowości, którą mogą zrozumieć lub z którą mogą obcować tylko inni wyjątkowi bądź zajmujący wysoką pozycję ludzie lub instytucje
- Wymaga przesadnego podziwu
- Ma poczucie posiadania specjalnych uprawnień, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej oczekiwaniom
- Nastawiona jest eksploratorsko wobec innych ludzi, tzn. wykorzystuje ich do osiągnięcia własnych celów
- Brak jej empatii, niechętnie rozpoznanie cudzie uczucia i potrzeby oraz nie jest skłonna z nimi się identyfikować
- Często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą
- Swą postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłość
Osobowość narcystyczna – powody powstania
Najbardziej pewni siebie i agresywni są najbardziej wystraszeni, a ich przebojowość jest tylko mechanizmem obronnym, zasłoną zakompleksionego ja, które w sukcesach, prestiżowych błyskotkach, posłuchu, samozadowoleniu, konsumeryzmie, kompulsywnie chroni się przed zniszczeniem.
K. Maliszewski, „Lekcje z niepokoju. Szkic o pedagogice (z) lęku”
Cechy narcystyczne mogą się rozwinąć zarówno wtedy, gdy dziecko jest nadmiernie chwalone i rozpieszczane, jak i wtedy, gdy jest zaniedbywane; w sytuacji gdy opiekunowie oczekują od dziecka zbyt dużo lub zbyt mało. Cytowana już Szpunar pisze, że „do narcystycznego uszkodzenia może także dochodzić w przypadku dzieci rodziców surowych, wymagających i mało empatycznych. Rodziciele z pierwszego modelu (bezkrytycznie chwalący) prowadzą do ukształtowania jednostek niedojrzałych, naiwnych, nie potrafiących podjąć długotrwałego wysiłku, z kolei drugi model prowadzi do wychowania jednostek przepełnionych narcystyczną wściekłością”. Poświęcanie dziecku nadmiernej uwagi, ciągłe pochwały mogą spowodować, że osoba nie ma motywacji i umiejętności koniecznych do uzyskania takich „nagród” w normalnych warunkach. Czasami zdarza się natomiast, że pewne trudne wydarzenie lub powtarzające się wydarzenia w życiu dziecka sprawiły, że nie pozostało mu nic innego, jak zwrócić się ku sobie i siebie utulić. Osoba taka rozwija się w stanie, w którym ma poczucie, że stało się jej coś strasznego i nie było nikogo, kto by uznał jej ból. M. Szpunar podkreśla, że: „Natura jednostki narcystycznej jest bowiem dualna – powierzchowny samozachwyt i mania wielkości stają się formą maskowania niepewności, słabości i niewiary we własne możliwości. Lęk zatem, immanentnie wiąże się z egzystencją narcystycznej jednostki”.
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Osobowość narcystyczna a inne zaburzenia
Stosunkowo rzadko się zdarza, że u danej osoby możemy stwierdzić „czyste” cechy narcystyczne. Niejednokrotnie zaburzenie to współwystępuje z innymi trudnościami.
Osobowość narcystyczna i antyspołeczna
To, co najbardziej charakterystyczne dla osób łączących cechy osobowości narcystycznej i antyspołecznej, to: pewność siebie, brak skrupułów, amoralność, nielojalność, arogancja, wykorzystywanie i pogarda dla innych, mściwość i manipulacje oraz skłonność do oszustwa. Ludzie o takich cechach osobowości często mogą odnosić sukcesy zawodowe i utrzymywać się w granicach wyznaczanych przez prawo. Niektórzy z nich trafiają do domów poprawczych czy więzień. Bywa, że osoby takie popadają w różne nałogi i z tego powodu trafią do ośrodków zajmujących się leczeniem odwykowym.
Osobowość narcystyczna i histrioniczna
Osoba narcystyczna z cechami histrionicznymi jest zazwyczaj uwodzicielska, czarująca, prowokująca seksualnie; często jest atrakcyjna fizycznie i elokwentna. Jest skupiona na swoim wyglądzie, stroju, „cielesności”. Łatwo nawiązuje kontakty z płcią przeciwną i zaspokaja swoje potrzeby seksualne, ale nie jest zainteresowana prawdziwą bliskością czy relacją. Od partnera domaga się adoracji i potwierdzenia swojej atrakcyjności. Może mieć liczne romanse, nawet z kilkoma osobami jednocześnie.
Osobowość narcystyczna i unikająca
Cechy przejawiane przez takie osoby, to przede wszystkim: ogromnie duża wrażliwość na reakcje otoczenia, zwłaszcza na wszelkiego rodzaju krytykę. Za najmniejszą nawet oznakę dezaprobaty osoby takie łatwo się obrażają i często bardzo długo – „do końca życia” – pamiętają doznaną „krzywdę”. Typowe dla nich jest „chowanie się” za plecami innych i wycofywanie się z realnego życia do świata swoich fantazji, gdzie można snuć iluzje o swojej wyjątkowości i wielkości.
Osobowość narcystyczna i stany maniakalno-depresyjne
W stanach maniakalnych bardzo wyraźne są cechy patologicznego narcyzmu tj. omnipotencja i wielkościowość. Natomiast depresja pojawia się w sytuacji, kiedy załamuje się przekonanie, że perfekcja i omnipotencja są osiągalne. Osoba narcystyczna nie jest w stanie uznać swoich niedoskonałości za „wybaczalne i ludzkie”. Zamiast tego czuje się całkowicie niedoskonała i bezwartościowa. Pojawia się przygnębienie i rozpacz, które mogą prowadzić do myśli i prób samobójczych.
Leczenie
Podstawowym sposobem leczenia tych osób jest psychoterapia. W niektórych stanach i sytuacjach wskazana bywa też farmakoterapia, która w tej grupie pacjentów ma zazwyczaj charakter doraźny i objawowy, tzn. ma oddziaływać np. na lęk, depresję, gwałtowne zmiany nastoju.
W Widokach znajdziesz specjalistów, którzy pomogą Ci, jeżeli Ciebie lub kogoś Ci bliskiego męczy nadmierny narcyzm.
