Osobowość unikająca – jakie są jej cechy? Jak wspierać osoby z osobowością unikającą? Na te oraz inne pytania odpowiadamy w kolejnym artykule. Czy kiedykolwiek zastanawialiście się, dlaczego niektórzy ludzie trzymają się na uboczu, unikają towarzystwa i z trudnością nawiązują nowe relacje? Czy ktoś w Waszym życiu wydaje się zbyt skryty, nieśmiały lub wycofany, pomimo waszych najlepszych chęci, aby pomóc? Osoby z osobowością unikającą często doświadczają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji interpersonalnych, unikają sytuacji społecznych, a ich lęk przed odrzuceniem może stać się paraliżujący.
Osobowość unikająca – wyjaśnienie pojęć
Osobowość to trwały wzorzec myśli, emocji, zachowań i sposobów reagowania, które charakteryzują jednostkę i odróżniają ją od innych osób. Jest to złożona struktura, która rozwija się i kształtuje przez całe życie jednostki, a jej korzenie mają zarówno genetyczne, jak i środowiskowe komponenty. Osobowość obejmuje różne aspekty, takie jak cechy charakteru, wartości, przekonania, motywacje i preferencje. Z kolei zaburzenie osobowości jest określeniem używanym w dziedzinie psychiatrii i psychologii klinicznej, aby opisać trwały wzorzec myśli, emocji i zachowań, który odbiega znacząco od normy społecznej i może prowadzić do problemów w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub osobistym. Zaburzenia osobowości charakteryzują się głęboko zakorzenionymi cechami osobowości, które są trudne do zmiany i utrzymują się przez długi czas, zazwyczaj przez wiele lat. Klasyfikacje takie jak Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM) i Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) zawierają listy różnych rodzajów zaburzeń osobowości, z których każdy ma swoje charakterystyczne cechy i kryteria diagnostyczne. Niektóre z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości to: zaburzenie osobowości borderline (Borderline Personality Disorder, BPD, które charakteryzuje się niestabilnymi relacjami interpersonalnymi, niestabilnymi emocjami, impulsywnym zachowaniem), zaburzenie osobowości narcystycznej (Narcissistic Personality Disorder, NPD; osoby z tym zaburzeniem mają wyolbrzymione poczucie własnej ważności, potrzebują ciągłego uznania i uwielbiają bycie w centrum uwagi), zaburzenie osobowości antyspołecznej (Antisocial Personality Disorder, ASPD; osoby z ASPD często wykazują brak szacunku dla praw i uczuć innych, skłonność do manipulacji, kłamstwa i impulsywność, mogą być agresywne i łamać prawo), zaburzenie osobowości unikającej (Avoidant Personality Disorder).
Zaburzenie osobowości unikającej – kryteria diagnostyczne
Aby postawić diagnozę zaburzenia osobowości unikającej według DSM-5, muszą być spełnione następujące kryteria: nadmierny lęk przed odrzuceniem lub krytyką, unikanie interakcji społecznych z powodu lęku przed odrzuceniem, unikanie nowych działań lub sytuacji z powodu lęku przed niepowodzeniem, zahamowanie w sytuacjach społecznych z powodu poczucia niskiej wartości, stały lęk przed tym, że inni są źli i mogą stanowi zagrożenie, stosunkowo mała liczba relacji interpersonalnych. W ICD-10, zaburzenie osobowości unikającej jest częścią ogólnej kategorii „Osobowość uległa” (F60.6), a kryteria diagnostyczne nie są tak szczegółowo określone jak w DSM-5. Ogólnie, osoba z osobowością uległą, która może mieć cechy osobowości unikającej, charakteryzuje się podatnością na wpływ innych, nadmierną potrzebą wsparcia od innych i unikaniem konfliktów. W niniejszym artykule będziemy używać określenia „osobowość unikająca” pisząc o funkcjonowaniu osoby z cechami zaburzenia osobowości unikającej.
Osobowość unikająca – objawy
Zaburzenie osobowości unikającej (Avoidant Personality Disorder, APD) charakteryzuje się trwałym wzorcem nadmiernego lęku, niepewności i unikania sytuacji społecznych ze względu na strach przed odrzuceniem lub krytyką. Osoby z APD często mają niskie poczucie własnej wartości i są bardzo wrażliwe na negatywną opinię innych. Czują się nieadekwatne i z tego powodu przejawiają zahamowanie w relacjach interpersonalnych. Zaniepokojenie, jakiego doznają w sytuacjach społecznych, wynika z poczucia gorszości i nieatrakcyjności w porównaniu z innymi. Osoby z APD są płochliwe zarówno w sytuacjach społecznych, jak i zawodowych. Z powodu lęku przed dezaprobatą i odrzuceniem niechętnie ujawniają osobiste informacje. Doświadczają silnego lku przed intymnością, w tym również intymnością
o charakterze seksualnym. Osoby z osobowością unikającą przejawiają skłonność do obwiniania się i przypisywania sobie odpowiedzialności za wszystkie złe rzeczy, jakie spotykają je w codziennym życiu. Główne objawy zaburzenia osobowości unikającej, jakie można wymienić, to:
Nadmierny lęk przed krytyką i odrzuceniem. Osoby z APD boją się, że zostaną odrzucone lub skrytykowane przez innych ludzi, nawet jeśli nie ma rzeczywistych podstaw do takich obaw. Ten lęk jest głównym motorem ich zachowań i decyzji.
Unikanie sytuacji społecznych. Osoby z APD często unikają sytuacji, w których muszą nawiązywać nowe kontakty społeczne lub być w centrum uwagi. Unikają też sytuacji, w których mogłyby zostać wystawione na ocenę innych. Problem ten wpływa negatywnie nie tylko na relacje z innymi ludźmi, ale też na sferę edukacji oraz zawodową.
Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji interpersonalnych. Osoby z APD mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi. Często czują się nieswojo w towarzystwie innych i unikają bliskości emocjonalnej.
Niskie poczucie własnej wartości. Osoby z APD często mają negatywną ocenę siebie samej. Uważają się za nieatrakcyjne, niekompetentne lub niegodne miłości i szacunku.
Unikanie ryzyka. Osoby z APD unikają podejmowania ryzykownych działań lub próbowania nowych rzeczy z obawy przed niepowodzeniem lub krytyką.
Nadmierny lęk przed tym, że inni są źli. Osoby z osobowością unikającą często przypisują negatywne intencje innym ludziom, nawet jeśli nie ma na to dowodów.
Trudności w wyrażaniu swoich uczuć. Osoby z APD mogą mieć trudności w wyrażaniu swoich emocji i potrzeb.
Zdiagnozowanie zaburzenia osobowości unikającej możliwe jest jedynie wówczas, gdy opisane
zachowania są sztywne i dezadaptacyjne, powodują dezorganizację funkcjonowania jednostki i są źródłem subiektywnego poczucia nieszczęścia.
Osobowość unikająca – przyczyny
Przyczyny zaburzenia osobowości unikającej są złożone i mogą wynikać z różnych czynników biologicznych, genetycznych, psychologicznych i środowiskowych.
Dziedziczenie. Istnieje dowód na to, że niektóre cechy osobowości, w tym skłonność do unikania sytuacji społecznych, mogą mieć podłoże genetyczne. Jeśli w rodzinie występują zaburzenia lękowe lub osobowościowe, istnieje większe ryzyko, że osoba może rozwinąć APD.
Wczesne doświadczenia dziecięce. Traumatyczne lub negatywne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak zaniedbanie, emocjonalne lub fizyczne nadużycia, mogą wpłynąć na rozwój zaburzenia osobowości unikającej. Osoby, które doświadczyły odrzucenia lub krytyki w dzieciństwie, mogą doświadczać lęku przed powtórzeniem się tych doświadczeń w dorosłym życiu. Spodziewają się nieustannie, że inni ludzie są źródłem zranień.
Niskie poczucie własnej wartości. Osoby z osobowością unikającą często mają niskie poczucie własnej wartości, są niepewne siebie. Jest to zarówno przyczyna, jak i konsekwencja posiadania osobowości unikającej.
Nadmierne wymagania stawiane sobie. Osoby z APD często mają bardzo wysokie oczekiwania wobec siebie i obawiają się, że nie będą w stanie sprostać tym oczekiwaniom. To prowadzi do unikania sytuacji, w których mogą się czuć niekompetentne.
Zaburzenia lękowe. Osoby z APD często cierpią również na zaburzenia lękowe, takie jak lęk społeczny lub uogólnione zaburzenia lękowe. Te zaburzenia zwiększają lęk i unikanie sytuacji społecznych.
Brak wsparcia społecznego. Brak wsparcia społecznego i pozytywnych relacji może pogłębiać lęk i unikanie u osób z omawianymi cechami osobowości.
Warto zaznaczyć, że APD jest zaburzeniem wielowymiarowym i może mieć złożone przyczyny. Psychoterapia może pomóc osobom z osobowością unikającą rozwijać zdrowsze strategie radzenia sobie z lękiem społecznym i unikaniem sytuacji społecznych.
Jak wspierać osobę z osobowością unikającą?
Wspieranie osoby z zaburzeniem osobowości unikającej może być wyzwaniem, ale istnieją sposoby, aby pomóc jej pomóc.
Okaż zrozumienie i empatię. Staraj się zrozumieć, że osoba z zaburzeniem osobowości unikającej ma trudności związane z lękiem społecznym. Bądź empatyczny i nie oceniaj jej za unikanie sytuacji społecznych.
Nie naciskaj. Staraj się nie naciskać na osobę z APD, aby uczestniczyła w sytuacjach społecznych, których boi się. Daj jej przestrzeń i kontrolę nad tym, w jakich sytuacjach społecznych jest gotowa uczestniczyć.
Bądź cierpliwy. Osoby z APD mogą potrzebować więcej czasu, aby nawiązać relacje lub podjąć działania społeczne. Bądź cierpliwy i nie oczekuj natychmiastowych zmian.
Doceniaj postępy. Wspieraj, doceniaj starania ukierunkowane na poradzenie sobie z ograniczeniami wynikającymi z cech osobowości unikającej. Podkreślaj sukcesy i postępy w pokonywaniu lęku społecznego.
Nie krytykuj ani nie oceniaj. Staraj się unikać krytyki lub oceniania. To może tylko zwiększać lęk i niepewność.
Zapewniaj wsparcie w poszukiwaniu profesjonalnej pomocy. Zachęć osobę która przejawia nadmierny lęk w różnych sytuacjach społecznych do skonsultowania się z psychiatrą lub psychoterapeutą. Psychoterapia może być skutecznym narzędziem w radzeniu sobie z tym zaburzeniem.
Wspólnie pracujcie nad strategiami radzenia sobie. Razem z osobą z osobowością unikającą możecie opracować strategie radzenia sobie z lękiem społecznym. Mogą one obejmować naukę technik relaksacyjnych, trening umiejętności społecznych lub stopniowe eksponowanie się na sytuacje społeczne.
Promuj zdrowy styl życia. Zachęcaj do zdrowego stylu życia, który może pomóc w ogólnym samopoczuciu (regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i odpowiedni sen).
Znajdź wspólną aktywność. Znalezienie wspólnej aktywności, która nie jest związana z sytuacjami społecznymi, może być dobrym sposobem na budowanie więzi i zaufania.
Szanuj granice. Szanuj granice osoby z osobowością unikającą i nie próbuj jej zmuszać do działań, których się obawia. Pozwól jej postępować zgodnie z własnym tempem.
Pamiętaj, że wsparcie od bliskich osób może znacząco pomóc osobom z zaburzeniem osobowości unikającej. Jednak czasami może być konieczne profesjonalna pomoc psychoterapeuty, więc zachęcaj osobę do podjęcia takiego kroku, jeśli to możliwe.
Masz trudności i potrzebujesz wsparcia?
Osobowość unikająca – jak sobie pomóc?
Jeśli masz zaburzenie osobowości unikającej lub podejrzewasz, że możesz na nie cierpieć, istnieje wiele kroków, które możesz podjąć, aby poprawić swoje samopoczucie i jakość życia.
Udział w psychoterapii. Terapia może odegrać kluczową rolę w leczeniu zaburzenia osobowości unikającej. Rozpoznanie jest kluczowym pierwszym krokiem, który pozwala na zrozumienie, dlaczego pacjent ma trudności w relacjach społecznych i jakie są główne obszary problemów. W gabinecie praca opiera się na relacji terapeutycznej, w której pacjent czuje się bezpiecznie. Doświadczenie takiej relacji, otwieranie się na nią, pokazywanie siebie, także kruchych części, ma szczególne znaczenie terapeutyczne, ponieważ osoby z tym zaburzeniem obawiają się bliskości, odrzucenia, oceny. W niektórych przypadkach (np. podczas psychoterapii w nurcie poznawczo-behawiotalnym) psychoterapeuta może zachęcać do stosowania techniki eksponowania, która polega na stopniowym narażaniu się na sytuacje społeczne, które wywołują lęk. Celem jest przekonanie pacjenta krok po kroku, że te sytuacje nie są takie straszne, jak się wydaje. Ważnymi obszarami psychoterapii będą też: poszukiwanie źródeł unikowych strategii radzenia i ich zamiana na bardziej konstruktywne, też dotykanie tematu poczucia własnej wartości, rozpoznawanie i zmiana negatywnych wzorców myślenia. Terapia jest procesem długoterminowym, który wymaga zaangażowania zarówno ze strony psychoterapeuty, jak i pacjenta. W miarę postępów w terapii osoba z zaburzeniem osobowości unikającej może doświadczać poprawy w jakości swoich relacji społecznych, poczucia własnej wartości i ogólnego funkcjonowania.
Leczenie farmakologiczne. W niektórych przypadkach, gdy występują współistniejące zaburzenia, takie jak depresja lub zaburzenia lękowe, leczenie farmakologiczne (farmakoterapia) może być stosowane jako dodatkowa metoda leczenia.
Leczenie zaburzenia osobowości unikającej jest długotrwałe, ale z odpowiednim wsparciem i zaangażowaniem w terapię możesz znacząco poprawić jakość swojego życia i radzić sobie z lękiem społecznym oraz unikaniem. Nie wahaj się szukać pomocy.
Osobowość unikająca – podsumowanie
Osobowość unikająca, zdefiniowana jako zaburzenie osobowości, charakteryzuje się chronicznym lękiem społecznym i silnym pragnieniem unikania sytuacji społecznych. W artykule omówiono główne cechy tego zaburzenia, jego przyczyny i wpływ na życie codzienne. Osoby z osobowością unikającą często doświadczają niskiego poczucia własnej wartości, lęku przed oceną innych ludzi oraz trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji. To zaburzenie może znacząco wpływać na jakość życia. Leczenie zaburzenia osobowości unikającej jest skomplikowane, ale psychoterapia jest skutecznym narzędziem pomocy w tej sytuacji. Wsparcie od bliskich osób, praca nad samoakceptacją oraz nauka technik radzenia sobie z lękiem społecznym są również istotnymi elementami procesu zdrowienia.
Mogą Cię także zainteresować nasze inne artykuły: Jak radzić sobie z samotnością? – Widoki Psychoterapia, Lęk przed bliskością – Widoki Psychoterapia, Jak uratować związek, który przechodzi kryzys? – Widoki Psychoterapia
Odwiedź nas także na Facebooku: Widoki – Twoja Psychoterapia | Warsaw | Facebook oraz na Instagramie: https://www.instagram.com/widoki_twoja_psychoterapia/
